Η σύγχρονη ελληνική μόδα χρωστά πολλά στον σχεδιαστή Γιώργο Ελευθεριάδη. Η πορεία του σ' αυτή και όσα της έχει προσφέρει ως δημιουργός και ως ένα άτομο με κοινωνική συνείδηση, υποστηρίζουν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της. Ο Γιώργος Ελευθεριάδης είχε πάντα ενδιαφέρον σαν δημιουργός, γιατί είναι ένας ενδιαφέρον άνθρωπος. Με τη διττή έννοια: του καλλιεργημένου ανθρώπου, και του ανθρώπου που ενδιαφέρεται.
Τον συναντώ στο καλλιτεχνικό εργαστήριο GRAAMAARG studio του φίλου και συνεργάτη του, Κωνσταντίνου Γκαραμέτση, στον Κεραμεικό, δίπλα στο στούντιο του, στο οποίο εκείνη τη χρονική στιγμή επικρατούσε δημιουργικός πανικός λόγω προετοιμασίας ενός πρότζεκτ. Ένα από τα πρώτα πράγματα που μου κάνουν εντύπωση όταν μπαίνει στον χώρο είναι η ενέργειά του. Η αύρα της θετικότητας, η ευγένεια και η προσωπικότητα.
Οι καθαρές γραμμές, η γεωμετρία των ρούχων, η λειτουργικότητα που όμως ξεφεύγει από τη πολυφορεμένη της μορφή, τα στοιχεία του διαφοροποιούν χωρίς να διαταράσσουν την πραγματικότητα της ζωής, είναι χαρακτηριστικά στις δημιουργίες του Ελευθεριάδη. Και πολλά απ' αυτά τα χαρακτηριστικά είναι αυτά που συναντάμε σήμερα έντονα στη μόδα. Γιατί, όπως θα μου πει και ο ίδιος, "η σχεδιαστική μου άποψη είχε προβλέψει τα πράγματα".
Με αφορμή τα 30 χρόνια του Madame Figaro, συζητήσαμε με τον σχεδιαστή για τη σπουδαία διαδρομή του και την ελληνική μόδα.
-Έχετε νιώσει ποτέ να σας εγκαταλείπει η έμπνευσή σας ή η ενέργειάς σας;
Ξεκίνησα πάρα πολύ νέος, στα 23 είχα τη δική μου επιχείριση. Οπότε, όπως καταλαβαίνεις, ως τώρα που πλησιάζω τα 60, έχουν περάσει αρκετά χρόνια και μου έχει συμβεί κάποιες φορές. Όχι, όμως, με την έννοια ότι έχασα την έμπνευση και τη δημιουργικότητά μου, αλλά ως μία κατάσταση όπου συνδιαλέγεσαι με τον εαυτό σου για να δεις πόσο σε ενδιαφέρει ακόμα αυτό που κάνεις. Μέσα στα 35 χρόνια που βρίσκομαι σ' αυτόν τον χώρο, έχουν αλλάξει πάρα πολλά πράγματα. Πρώτα απ' όλα, μιλάμε για ένα επάγγελμα που δεν είναι πια το ίδιο. Αυτή τη στιγμή, όποιος κάνει ρούχα δηλώνει σχεδιαστής. Είτε φτιάχνεις ένα φούτερ και βάζεις την επωνυμία σου είτε αντιγράφεις ό,τι βλέπεις και το μεταφράζεις μ' έναν δικό σου τρόπο, δηλώνεις σχεδιαστής. Επίσης, το επάγγελμα έχει χάσεις τις βασικές του ποιότητες, δηλαδή την υψηλή απόδοση στο προϊόν. Οι μεγάλοι οίκοι έχουν παίξει τον ρόλο τους, έχουν μετατραπεί σε κάτι "μαζικό", έχουν εκτινάξει τις τιμές στα προϊόντα τους σε παράλογα ύψη...
-Και γιατί θεωρείτε ότι συμβαίνει αυτό στη μόδα;
Γιατί οι οίκοι δεν ανήκουν πια στους σχεδιαστές. Είναι πολύ διαφορετικό να διαχειρίζομαι ο ίδιος το όνομά μου και οτιδήποτε συμβαίνει στην επιχείριση να συνδέεται με το πρόσωπό μου και είναι άλλο ένα brand name που διαχειρίζεται ένας επιχειρηματικός όμιλος, ο οποίος κρίνει τις αποφάσεις του με βάση το κέρδος. Φυσικά, και οι όμιλοι συνεχίζουν να επενδύουν σε δημιουργικά πρόσωπα γιατί αυτό είναι αναγκαίο. Χωρίς το δημιουργικό πρόσωπο, η επωνυμία δεν σημαίνει τίποτα. Η παρουσία ενός δημιουργικού σχεδιαστή προσφέρει ενδιαφέρον σ' ένα brand, αλλά τα προϊόντα που πωλούνται στην αγορά παγκοσμίως, δεν είναι αυτά που βλέπουμε σ' ένα show. Στις μπουτίκ θα βρεις τα εμπορικά κομμάτια, που απλά φέρουν την επωνυμία και στην πραγματικότητα είναι αυτά τα ρούχα που φοριούνται μαζικά. Δεν θα βρεις αυτά τα λίγα ενδιαφέροντα looks που θα εντοπίσεις σ' ένα show. Αυτά βρίσκονται στα ατελιέ και απευθύνονται σε συγκεκριμένους πελάτες.
Προσωπικά, θεωρώ ότι υπάρχει κακοποίηση του επαγγέλματος. Σήμερα, μιλάμε για μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση σε σχέση με τη βασική λειτουργία ενός brand υπό την καθοδήγηση ενός δημιουργού. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολλά brands που έχουν συσταθεί από επιχειρηματίες, οι οποίοι θα επενδύσουν σ' ένα σχεδιαστή, είτε γνωστό είτε όχι, ο οποίος θα δουλεύει γι' αυτούς.
Αυτή, λοιπόν, είναι η συνθήκη που με έκανε να αναρωτηθώ σε κάποιες φάσεις της πορείας μου, αν θέλω να συνεχίσω να κάνω αυτό το επάγγελμα έτσι όπως έχει γίνει. Δεν μου αρέσει η κατάσταση όπως έχει εξελιχθεί. Ωστόσο, την τελευταία φορά που έφτασα στο σημείο να αναρωτηθώ αν θα συνεχίσω ή όχι, με φρενάρισε μία παρατήρηση που ήρθε από ανθρώπους στο περιβάλλον μου: "Αν είναι δυνατόν; Θα φεύγουν οι δημιουργοί, και θα μένουν οι ό,τι να' ναι;". Επιμένω στην έννοια του δημιουργού, γιατί ο δημιουργός είναι πιο συναισθηματικός, πιο ευαισθητοποιημένος με τη δουλειά του και τον χώρο του. Επίσης, ο δημιουργός βάζει την υπογραφή του σ' αυτό που δημιουργεί και σε κάθε κίνηση και απόφασή του κρίνεται ως πρόσωπο.
-Είναι εύκολο στις μέρες μας να είσαι δημιουργός και να επιμένεις στην προσωπική σου ταυτότητα;
Ποτέ δεν ήταν εύκολο να είσαι δημιουργός. Το να είσαι δημιουργός σημαίνει να έχεις να πεις κάτι. Πολύ λίγος κόσμος έχει πραγματικά να πει κάτι. Οι περισσότεροι ανακυκλώνουν ό,τι συμβαίνει. Άσχετα από τα χαρακτηριστικά της κάθε εποχής, το να δημιουργείς δεν είναι εύκολο γιατί χρειάζεται πρώτα απ' όλα προσπάθεια να φέρεις τον καινούργιο δικό σου τρόπο.
Ο λόγος που έγινα πολύ γνωστός ήδη από τα πρώτα μου βήματα ήταν γιατί πρότεινα κάτι πολύ διαφορετικό. Γι' αυτό με πρόσεξε η αγορά, όχι γιατί ήμουν άνθρωπος του συστήματος. Δεν ήμουν ποτέ έστω κι αν θα μπορούσα να αξιοποιήσω τη φήμη που γνώρισα από νωρίς. Ήταν η ίδια η δουλειά που προκάλεσε το ενδιαφέρον των άλλων γι' αυτό που κάνω.
Σήμερα, το θέμα της δημιουργίας έχει γίνει ακόμα πιο περίπλοκο. Μιλάμε για ένα προϊόν και μια αγορά που διεθνώς σημειώνουν πτώση, άρα για έναν δημιουργικό άνθρωπο που ξεκινάει τώρα και θέλει να δώσει μια σφραγίδα σ' αυτό που κάνει, γίνεται ακόμα πιο δύσκολο. Και το ακόμα πιο απογοητευτικό είναι ότι στην εποχή μας μπορούν πιο εύκολα να ξεκινήσουν κάτι άτομα που έχουν το κεφάλαιο σε σχέση με εκείνους που ξέρουν πραγματικά τη δουλειά και έχουν κάτι να πουν.
-Ήταν πιο ευνοϊκά τα πράγματα όταν ξεκινούσατε εσείς τη δεκαετία του 90s; Και τι αναπολείτε από εκείνη την εποχή;
Ήταν περισσότερο ευνοϊκά. Εγώ ξεκίνησα στις αρχές της δεκαετίας του '90, σε μια εποχή που υπήρχε ακόμα μεγάλο ενδιαφέρον για το ρούχο. Υπήρχε έντονη δημιουργικότητα και μια εποχή που ξεκίνησε μία νέα σχολή στη μόδα, μία αλλαγή στους κώδικες και τους κανόνες του στιλ, τους οποίους πολλοί ακολουθούν μέχρι σήμερα. Που και σήμερα βιώνουμε ξανά μια αλλαγή.
Επίσης, εκείνη τη δεκαετία υπήρχε οικονομική άνθιση. Ο κόσμος είχε μια ζωή που του έδινε αφορμές για να ντύνεται. Τα ρούχα, εξάλλου, είναι η ίδια η ζωή. Είναι για να τα φοράς, όχι για να κρέμονται στις κρεμάστρες. Τότε, λοιπόν, συνέβαιναν πολλά πράγματα: εκδηλώσεις, πάρτι, κοσμικά event τα οποία δημιουργούσαν την ανάγκη να ντυθεί κάποιος και να κάνει έξοδο. Υπήρχε η οικονομική ασφάλεια, επίσης, για να υποστηρίξει αυτό τον τρόπο ζωής.
Και μπορεί τότε, δημιουργώντας κάτι καινούργιο να σκεφτόσουν ότι δεν είχες να απευθυνθείς σε μεγάλες ομάδες και ότι έπρεπε να εκπαιδεύσεις το κοινό, αλλά τουλάχιστον τα χαρακτηριστικά της εποχής δεν ήταν εμπόδια.
-Σήμερα ποια είναι τα εμπόδια;
Σήμερα, οι συνθήκες είναι πάρα πολύ δύσκολες. Για όλους τους ανθρώπους που έχουν μια επιχείριση και δεν είναι μέσα στα συστήματα. Φανταστείτε πόσο πιο δύσκολο είναι για αυτούς που ξεκινούν τώρα. Έχω εκπαιδεύσει πάνω από 60 σχεδιαστές και περίπου δέκα απ' αυτούς είναι αυτή τη στιγμή ονόματα στην αγορά. Και το αναφέρω γιατί έχω ζήσει περιόδους που τους "πούσαρα" σε σχέση με τη δουλειά τους. Αυτή τη στιγμή δεν έχεις πολλά πράγματα να πεις και να κάνεις για όσους ξεκινούν. Ναι, μπορείς να τους πεις να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, ότι ποτέ δεν ήταν εύκολα αλλά ξέρεις ότι έχουν να αντιμετωπίσουν δυσκολίες.
Μεγάλο πρόβλημα είναι η ίδια χώρα. Απουσιάζουν οι δομές, δεν υπάρχει αξιοκρατία, η λειτουργία της είναι χαοτική, δεν υπάρχει σωστή εκπαίδευση. Είμαστε οι τελευταίοι του τροχού της Ευρώπης.
-Τι πιστεύετε ότι φταίει και συμβαίνουν αυτά στην Ελλάδα; Για παράδειγμα, ας πούμε, τι πήγε λάθος με την Εβδομάδα Μόδας που ξεκινήσατε το 2005 και τελικά διακόπηκε παρά την επιτυχία της;
Ήμουν αυτός που ξεκίνησα το 2005 την Εβδομάδα Μόδας της Αθήνας και τον Σύλλογο Ελλήνων Σχεδιαστών Μόδας. Και σήμερα είμαι μέλος στην Ένωση Ελλήνων Σχεδιαστών Μόδας που συστάθηκε το 2022. Τι πήγε λάθος τότε; Ένα πράγμα έχει να κάνει με τη νοοτροπία μας. Δεν μαθαίνουμε στην ομαδικότητα, δεν μαθαίνουμε στη δημιουργική σκέψη και γνώση. Η εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι ημι-αστειότητα, διδάσκει τη στείρα παπαγαλία και στην πραγματικότητα, κάποιος που λέει ότι ξέρει, δεν ξέρει τίποτα. Η ημιμάθεια, λοιπόν, σε κάνει λιγότερο ανταγωνιστικό. Και όσο λιγότερο ανταγωνιστικός είναι κάποιος, είναι περισσότερο ανασφαλής.
Στο πλαίσιο μιας ομάδας, αυτή η ανασφάλεια επηρεάζει σαν συμπεριφορά την ομαδική δουλειά και τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων. Κάπως έτσι, μία επιτυχημένη προσπάθεια που ξεκίνησε πριν από σχεδόν 20 χρόνια, ξαφνικά σταμάτησε. Έντεκα χρόνια μετά, ξαναπιάσαμε από την αρχή το νήμα γιατί κάποιοι στον χώρο μας αναρωτήθηκαν "μήπως πρέπει να δοκιμάσουμε πάλι; Μήπως χάσαμε χρόνο;". Ωραία, ας το ξανακάνουμε, πάμε ξανά, γιατί όχι; Πάντα αξίζει να κάνεις την προσπάθεια, περισσότερες από μία φορές αν χρειαστεί, αρκεί αυτό να μπορέσει να υπάρξει και να λειτουργήσει.
Γενικά, λειτουργούμε πολύ ως ο εαυτός μας. Δεν έχουμε ομαδική αντίληψη, δεν σκεφτόμαστε τα κοινά. Το βλέπεις αυτό και όταν βγαίνεις έξω στην πόλη. Τα σπίτια μας είναι μέσα καθαρά και οι δρόμοι έξω βρώμικοι. Γιατί; Η στάση αυτή φέρνει το ίδιο αποτέλεσμα σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής. Δεν μας νοιάζει αυτό που είναι για το κοινό, δεν μας νοιάζει να εργαστούμε για κάτι που θα μοιραστεί παντού, θέλουμε να δουλεύουμε μόνο για τον εαυτό μας.
-Αυτή η συμπεριφορά έχει εμποδίσει τη δημιουργική μόδα να βγει προς τα έξω;
Πάρα πολύ! Γιατί, τι έχει προσφέρει η ελληνική κοινωνία; Αν γίνεις κομμάτι του συστήματός της και μπορεί να σε εκμεταλλευτεί, δημιουργείται μια συνθήκη που σε κάνει να σκέφτεσαι "εγώ τώρα γιατί να τρέχω, να δείχνω συλλογές, να ανταγωνίζομαι; Έχω εδώ τη σταθερή πελατεία μου". Και έτσι, ανακυκλώνεται το ίδιο κοινό, το κοινό που τρώει γενιές. Και δεν λέω ότι ο ξένος σχεδιαστής δεν έχει τη συγκεκριμένη πελατεία του, αλλά δεν απευθύνεται μόνο σ' αυτή. Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τα πράγματα είναι πολύ πιο ανοιχτός. Εδώ δεν υπάρχει αυτό.
-Είναι ανταγωνιστικό το ελληνικό προϊόν;
Θεωρώ ότι το ελληνικό προϊόν στη βάση του έχει ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά. Γιατί έχει μία κουλτούρα. Οι Έλληνες σχεδιαστές είμαστε πολύ πιο "καθαροί" στις δημιουργίες μας και αυτό έχει να κάνει με τη νοοτροπία και τη φύση στην οποία έχουμε μεγαλώσει. Στην πολυπλοκότητα, εξάλλου, δεν μπορούμε εύκολα να φτάσουμε γιατί δεν είναι επαρκής η εκπαίδευση που έχουμε λάβει. Η πολυπλοκότητα απαιτεί παιδεία για να μπορέσεις να τη φτάσεις. Οπότε, στην Ελλάδα, τα πράγματα λειτουργούν πολύ πιο απλά, και πολλές φορές λειτουργούν με την αίσθηση της εντύπωσης. Με την έννοια, δηλαδή, της δημιουργίας που θα εντυπωσιάσει, γιατί ούτως ή άλλως απευθύνεσαι σ' ένα κοινό που είναι ελάχιστα εκπαιδευμένο. Και το οποίο από τη στιγμή που θα το εντυπωσιάσεις, το έχεις.
Πάντα υπήρχαν δημιουργικοί άνθρωποι που είχαν να πουν κάτι, σε όλες τις γενιές, σε όλες τις χώρες. Το θέμα είναι ότι εδώ στην Ελλάδα ασχολούμαστε λιγότερο μ' αυτούς και περισσότερο μ' αυτούς που προωθεί το σύστημα. Ειδικά σ' εποχές που το ρούχο δεν αποτελεί πρώτη προτεραιότητα για το κοινό, και άρα δεν θα ψάξει να βρει το διαφορετικό ή ιδιαίτερο. Θα καταλήξει σ' αυτό που του λένε, που το ακούει και βλέπει να επαναλαμβάνεται. Σκέψου, λοιπόν, πόσο δύσκολο είναι να συναντηθεί με τη δημιουργία το κοινό σήμερα.
Σαν σχεδιαστής τόσο εγώ όσο και οι συνάδελφοί μου που έχουμε αφιερώσει χρόνο, τη γνώση και την εμπειρία μας για να εκπαιδεύσουμε το κοινό, πιστεύουμε ότι για να μπορέσει να υπάρξει η άνθιση, θα πρέπει να δώσουμε χώρο να ακουστούν οι άνθρωποι που γνωρίζουν γιατί μιλάνε. Θέλουμε να κάνουμε ανταγωνιστικούς τους Έλληνες δημιουργούς και θέλουμε να πιέσουμε και το Κράτος- γιατί δεν είμαστε ανταγωνιστικοί σαν κρατική δομή. Πρέπει κάθε φορά εμείς να χτυπάμε την πόρτα τους και να προσπαθούμε να πείσουμε ανθρώπους που συχνά ελάχιστη γνώση έχουν για τον προϊόν και την αγορά. Αυτό, βεβαίως, δεν το αντιμετωπίζουμε μόνο οι σχεδιαστές, αλλά πολλοί κλάδοι.
Όπως ανάφερα και νωρίτερα, δεν υπάρχει παιδεία. Η έκφραση έχει να κάνει με την παιδεία και την καλλιέργεια. Και από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε.
-Η έλλειψη παιδείας σημαίνει και έλλειψη αισθητικής; Οι Έλληνες έχουν αισθητική;
Αναμφισβήτητα! Οι Έλληνες είναι πολύ mainstream στην αισθητική τους: αυτό που βλέπουμε, αυτό που ξέρουμε, αυτό που εμπιστευόμαστε. Είναι μικρό το ποσοστό των ανθρώπων που έχει άποψη για τα πράγματα και άποψη για το πως να αντιμετωπίζει τον εαυτό του και τη ζωή του. Δεν χρειάζεται να το πω εγώ, το βλέπεις γύρω σου: είτε κάποιος κρατά μία πολύ ακριβή τσάντα είτε μια προσιτή, βλέπεις το ίδιο στιλ, δεν βλέπεις κάτι με άποψη, που να διαφέρει. Ούτε τα λεφτά παίζουν ρόλο στο στιλ, με την έννοια ότι έχεις να διαθέσεις για να αγοράσεις κάτι πιο ακριβό και ξεχωριστό. Ακόμα και σ' αυτή την περίπτωση, η προσέγγιση είναι mainstream: θα επιλέξουν κάτι που έχει logo, όχι κάτι που έχει ενδιαφέρον.
-Μήπως δεν είναι θέμα καλλιέργειας; Μήπως δεν μας ενδιαφέρει το πώς ντυνόμαστε;
Τότε, γιατί μας αρέσει να αγοράζουμε κομμάτια που έχουν logos και δεν αγοράζουμε κάτι απλό; Γιατί υπάρχει το ψώνιο του να φορέσω κάτι που δηλώνει κάτι; Δεν το λέω για να κατηγορήσω όσους αγοράζουν αυτά τα brands, αλλά όταν είσαι ένας καλλιεργημένος άνθρωπος κάνεις ανάγνωση σε πολλά επίπεδα, δεν μένεις μόνο σ' αυτά που βλέπεις. Κι επίσης, είμαι από τους ανθρώπους που λένε, και το λέω και στον Σύλλογο, ότι αν θέλουμε να πάμε κάπου, πρέπει να παραδεχτούμε ποιοι πραγματικά είμαστε. Αν θέλουμε να προχωρήσουμε από το βήμα 1 στο βήμα 2 και να φτάσουμε στο 10 πρέπει να ξέρουμε που βρισκόμαστε. Οι ψευδαισθήσεις δεν θα μας βοηθήσουν να πάμε παρακάτω.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει αυτοκριτική για τίποτα. Αν παραδεχτείς ότι είσαι μέτριος, βοηθάει για να εξελιχθείς σε κάτι καλύτερο. Αυτή η παραδοχή είναι μεγάλη ποιότητα για πας παρακάτω. Αν, όμως, λες διαρκώς στον εαυτό σου ότι είσαι θαυμάσιος, ιδίως αν είσαι μέτριος, δεν πας πουθενά. Η αυτοκριτική, η αποδοχή, η κατανόηση, το μέτρο, συνιστούν παιδεία. Όταν αναφέρομαι, βεβαίως, σε κάποιον ως μέτριο, δεν εννοώ ότι είναι κακός ή δεν έχει ενδιαφέρον στη δουλειά του, αλλά ότι χρειάζεται βελτίωση. Ότι έχει κι άλλη δουλειά να κάνει.
Στην Ελλάδα, έχουμε την τάση να μένουμε ευχαριστημένοι πολύ εύκολα και η κοινωνία δεν απαιτεί πολλά από τον καθένα. Δεν δίνει σημασία στο πόσο καλός είσαι σ' αυτό που κάνεις. Δεν έχει πάει και κανέναν δημιουργό πουθενά η Ελλάδα, δεν ασχολείται με τους εξαιρετικούς. Και δεν μιλάω μόνο για τον χώρο της μόδας, συμβαίνει παντού.
-Η μόδα αντανακλούσε πάντα την εποχή της. Κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά. Ο τρόπος που ντυνόμαστε σήμερα, τι λέει για εμάς σαν κοινωνία;
Ας δούμε τι συμβαίνει στην κοινωνία. Από τη μία, της προσφέρονται τα brand names και το mainstream, αυτή η ευκολία, δηλαδή, του να μπορεί να τα φορέσει ο καθένας άσχετα από την επωνυμία που γράφει πάνω. Πρόκειται για μια πολύ mainstream κατάσταση. Από την άλλη, έχουμε εκ νέου μία αλλαγή στη μόδα, όπου οι νέοι δημιουργοί κάνουν ένα παιχνίδι με το παρελθόν δημιουργώντας καινούργιες συνθήκες συνδυασμών και συμπεριφορών. Δημιουργούν παρονομαστές έκφρασης, επιχειρώντας να φέρουν μια καινούργια συμπεριφορά. Γι' αυτό και σε μία εποχή που υπάρχει οικονομική αβεβαιότητα, βλέπεις να κυριαρχεί στο στιλ και τη μόδα η extravaganza. Και αναρωτιέσαι "πώς γίνεται σε μια εποχή που ο κόσμος σκέφτεται να πάρει μια μπλούζα για να τη φοράει από το πρωί ως το βράδυ να επιστρέφουμε στη extravaganza;". Αυτός, λοιπόν, είναι ο τρόπος των νέων δημιουργούν να πουν κάτι καινούργιο. Να φέρουν μια καινούργια ταυτότητα. Και επειδή απευθύνονται σ' ένα νεότερο κοινό, που θέλει επίσης να σπάσει το κατεστημένο, δημιουργούν καινούργιες συνθήκες έκφρασης.
Έχουμε, επομένως, ένα μικρό πυρήνα δημιουργικότητας, ενώ όλο το άλλο είναι mainstream. Και φυσικά, υπάρχει και εκείνο το πολύ ενδιαφέρον κομμάτι της μόδας, που όμως πρέπει να είσαι εκατομμυριούχος για μπορείς να έχεις σχέση μαζί του.
-Πιστεύετε ότι είναι ένας λόγος αυτός που πολλοί έχουν στραφεί στα second hand αναζητώντας ακριβά κομμάτια σε καλύτερες τιμές ή είναι μία στροφή σε μια πιο βιώσιμη αντίληψη;
Θα θέλαμε να γυρίσουμε σε μια βιώσιμη αντίληψη, αλλά αυτή παραμένει ακόμα στο επίπεδο του marketing. Ο νέος κόσμος που θέλει να ξεφύγει από το κατεστημένο και δεν έχει το budget, προτιμάει τα second hand και αναζητά ενδιαφέροντα vintage κομμάτια. Ούτως ή άλλως, οι παλιές εποχές είχαν πιο ενδιαφέροντα ρούχα από τη σημερινή. Σήμερα, τα ρούχα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον, ακόμα και αυτά που είναι πιο προσιτά, παραμένουν ακριβά για τα πορτοφόλια των νέων ανθρώπων. Έτσι, έχει δημιουργηθεί αυτή τη τάση για τα second hand.
Αυτό είναι πολύ καλό γιατί δημιουργεί μια κατάσταση ανατροφοδότησης και επαναχρησιμοποίησης πραγμάτων με καινούργια συμπεριφορά, γιατί οι νέοι φορούν τα παλιά ρούχα με διαφορετικό τρόπο. Όσο για τη βιωσιμότητα, προσωπικά θεωρώ ότι κοροϊδευόμαστε.
-Για εσάς, τι σημαίνει βιώσιμη μόδα; Και πώς μπορούμε να φτάσουμε σ' ένα επίπεδο που θα μιλάμε πραγματικά γι' αυτή;
Σημαίνει έλεγχος της παραγωγής. Δεν μπορείς να μιλάς για βιώσιμη μόδα, όταν το πρόγραμμά σου προβλέπει ανάπτυξη κερδοφορίας. Η βασική αρχή της βιωσιμότητας, επομένως, δεν υπάρχει. Εγώ την τελευταία πενταετία μείωσα στο μισό τις παραγωγές μου. Ξέρω ότι δεν ήταν κάτι το οποίο ήταν προς όφελός μου. Αλλά είπα στον εαυτό μου: "Δουλεύεις 35 χρόνια με μία ποιότητα και πάντα προσπαθούσες να φέρεις κάτι καινούργιο. Έχεις μπροστά σου όσα χρόνια σου απομένουν. Καν' το με τον τρόπο που να νιώθεις αξιοπρεπής και να νιώθεις ότι γίνεσαι κομμάτι της αλλαγής χωρίς να κοιτάζεις απλά την τσέπη σου".
Ας λύσουμε πρώτα το θέμα της παραγωγής και μετά ας περάσουμε στη συζήτηση για τα υλικά που χρησιμοποιούμε, αν είναι ανακυκλώσιμα. Η συζήτηση για τη βιωσιμότητα είναι σε επίπεδο αστειότητας και δεν σου κρύβω ότι μου προκαλεί εκνευρισμό να ακούω επαγγελματίες του χώρου να ισχυρίζονται ότι κάνουμε βιώσιμη μόδα. Ας μη κοροϊδευόμαστε και μεταξύ μας!
-Μ' αφορμή αυτή τη κουβέντα, το μέλλον της μόδας το βλέπετε αισιόδοξο;
Προσωπικά, πιστεύω θα χτυπήσουμε σε τοίχο. Ξέρεις γιατί; Γιατί το σύστημα νιώθει υπεράνω, νιώθει ότι τα πράγματα που θα συμβούν δεν το επηρεάζουν. Κι εφόσον κάτι νιώθω ότι δεν με επηρεάζει, τι με νοιάζει κιόλας. Είναι μια γενικότερη αντίληψη αυτή που επικρατεί στην κοινωνία, γι' αυτό είναι κυρίαρχα το ψέμα και η χυδαιότητα. Και το χειρότερο είναι ότι νομίζουν ότι απευθύνονται σε ανθρώπους που δεν καταλαβαίνουν. Βεβαίως, υπάρχει και εκείνο το κοινό που το ταΐζεις ψέματα και δεν καταλαβαίνει. Αλλά τι γίνεται μ' αυτό το κοινό, το μικρό, που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα;
- Η δημιουργία και η καινοτομία, μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, πώς μπορούν να τραφούν; Πώς μπορείς να παραμένεις δημιουργικός μέσα στα χρόνια, όπως εσείς;
Κατ' αρχάς, η καινοτομία και η δημιουργία είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Οι δημιουργοί καινοτομούν μία στιγμή στη ζωή τους. Κάνουν κάτι διαφορετικό ή δημιουργούν κάτι που είναι διαφορετικό χωρίς απαραίτητα να είναι καινοτόμο αλλά έχει πρόταση. Την καινοτομία, από την άλλη, τη βλέπουμε πολύ λιγότερο: είναι η συνθήκη όπου ένας δημιουργός φέρνει κάτι παραπάνω από μία άποψη, όπως για παράδειγμα τη σχέση με την τεχνολογία, μία τεχνοτροπία, μία συμπεριφορά. Η καινοτομία έχει κι άλλα στοιχεία, πέρα από τον καθαρό σχεδιασμό.
Αν το δούμε στη μόδα, υπάρχουν εκείνοι οι σχεδιαστές που δημιούργησαν κάποια στιγμή κάτι που έχει λάμψη και συγκεκριμένη συμπεριφορά και μ' αυτή πορεύονται. Δεν μπορείς τη μία στιγμή να είσαι έτσι και την άλλη αλλιώς. H Rei Kawakubo των Comme Des Garçons, ας πούμε, κάτι ένα πράγμα που ναι, είναι καινοτόμο, είναι διαφορετικό, είναι πρόταση, αλλά δεν έχει δέκα αναγνώσεις. Αυτό που έφερε στη μόδα, το καλλιέργησε και συνεχίζει να το εξελίσσει. Ο Jean Paul Gaultier έκανε επίσης το ίδιο, η Iris van Herpen κάνει αυτό που κάνει, και συνεχίζει να κάνει το ίδιο εξελίσσοντάς το. Η εξέλιξη είναι η φυσική διαδρομή της καινοτομίας, αυτό που ακολουθεί όταν βρεις τον τρόπο να πεις αυτό που θες να πεις.
Είμαστε, βεβαίως, και σε μια απίθανη δουλειά, που αυτό που κάνεις ως δημιουργός πρέπει να το επαναλαμβάνεις δυο φορές τον χρόνο, σε δυο σεζόν. Πόσο δημιουργικός μπορείς να είσαι, λοιπόν, όταν πια η δημιουργία πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν κάτι πρακτικό; Σαν να πρέπει να σκεφτείς τι φαγητό θα φτιάξεις σήμερα;
-Εσείς πώς λειτουργείτε όταν ξεκινάτε τη δημιουργία μιας νέας συλλογής;
Με επηρεάζουν πολύ όσα συμβαίνουν. Από τη μία, έκανα πράγματα που ήταν δημιουργικά και από την άλλη ήμουν από τους πρώτους σχεδιαστές που μπήκαν στη λογική της δημιουργικότητας που συνδυάζει πρακτικότητα, των ρούχων που δεν έχουν ώρες. Αυτό δεν υπήρχε σαν συμπεριφορά πριν από 25 χρόνια, τα ρούχα ήταν χωρισμένα σε κατηγορίες, ποιο ρούχο φοράμε σε ποια περίπτωση. Μέσα μου γίνεται ένα παιχνίδι με τη κάθε στιγμή που ζω. Συμπεριφέρομαι σε σχέση μ' αυτό που συμβαίνει. Όταν τα πράγματα γίνονται έτσι, δίνω μια δυναμική με το να λέω "ναι" σε ό,τι θεωρώ σωστό και "όχι" σ' αυτά που θεωρώ ότι δεν είναι κατάλληλα για τη στιγμή.
Για μένα, επίσης, πάντα έπαιζαν ρόλο τα στοιχεία. Η δουλειά μου ενώ έχει καθαρές γραμμές, έχει το στοιχείο που τη διαφοροποιεί σχεδιαστικά αλλά την κάνει να λειτουργεί και πρακτικά. Την ίδια στιγμή, δηλαδή, που είχα ένα στοιχείο διαφορετικό, αυτό δεν μου αφαιρούσε από την πραγματικότητα της ζωής. Αυτός είναι ένας αρκετά εσωστρεφής τρόπος, όπου όμως φέρνει μια αλήθεια. Ποτέ δεν έκανα κάτι για να εντυπωσιάσω, με ενδιέφερε να ξυπνάω τις αισθήσεις, να δημιουργώ συμπεριφορές και να συνομιλώ με την εποχή φέρνοντας μία πραγματικότητα. Γιατί βλέπω τι συμβαίνει, δεν επέτρεψα στον εαυτό μου να παραμυθιαστεί ποτέ και να παίξω το οποιοδήποτε παιχνίδι. Οπότε είμαι πάντα alert.
Είμαι πολιτικό ον, όχι με την έννοια των κομμάτων, αλλά με την έννοια ότι κατανοώ τι συμβαίνει στην εποχή μου, μπορώ να το κρίνω χωρίς να φωνάζω, αλλά επικοινωνώντας τη στάση και την άποψή μου ως στοιχείο του τρόπου που θεωρώ ότι είναι σωστός να είσαι απέναντι στα πράγματα. Αυτό μετουσιώνεται στις δημιουργίες μου.
-Οι άνθρωποι που αγαπούν το brand σας γιατί το αγαπούν; Τι άνθρωποι είναι;
Είναι εξαιρετικοί! Είναι ένα κοινό αρκετά κοντά στον τρόπο που εγώ αντιλαμβάνομαι τα πράγματα. Και το καταλαβαίνω αυτό γιατί όταν συναντιέμαι με τους ανθρώπους, στο κατάστημα ας πούμε, μιλάω επί της ουσίας και βλέπω ότι έχουμε πολλές κοινές αντιλήψεις. Το κοινό με προσέγγισε γιατί την πρώτη δεκαετία που ξεκίνησα το brand, πρότεινα κάτι διαφορετικό. Συνέχισε να εκτιμά αυτή την ιστορία επειδή είδε πόσο επηρέασα γύρω μου ανθρώπους μ' αυτό το στιλ, έγινα οδηγός αισθητικής και συμπεριφοράς και για νεώτερους δημιουργούς. Νομίζω ότι εκτίμησαν ότι είχα προβλέψει μία εποχή και ότι φόρεσαν πολύ πιο γρήγορα πράγματα που ήρθαν αργότερα. Η ματιά και η σχεδιαστική μου άποψη έχει προβλέψει πράγματα. Επίσης, τα ρούχα που απέκτησαν από το brand του, δεν τους απογοήτευσαν ποτέ, πολλοί τα έχουν για χρόνια.
Στο κοινό που αγαπά το brand βρίσκονται άνθρωποι δημιουργικοί. Έχω πολλούς πελάτες που ασχολούνται με την τέχνη, αρχιτέκτονες, δικηγόρους. αλλά και τεχνοκράτες. Είναι ένα κοινό αρκετά εναλλακτικό. Όταν ξεκινούσα, με αποκαλούσαν avant garde και απαντούσα: "δεν ξέρω αν είμαι avant garde, σίγουρα όμως η ματιά μου είναι εναλλακτική". Κι είμαι πάρα πάρα πολύ χαρούμενος που απλά δεν είναι άνθρωποι που ξοδεύουν άσκοπα, αλλά ένας κόσμος σκεπτόμενος, που ενδιαφέρεται.
- Είστε ένας από τους μακροβιότερους και πιο επιτυχημένους εκπροσώπους της σύγχρονης ελληνικής μόδας. Νιώθετε ποτέ ότι έχετε μία ευθύνη;
Την ευθύνη την έχω μέσα μου ως άνθρωπος. Είμαι υπεύθυνος και ιδίως με ό,τι έχει να κάνει με το περιβάλλον - δεν μιλάω για το προσωπικό μου περιβάλλον, αλλά για τον χώρο που ζω. Δεν ήταν, πάντως, αυτός ο σκοπός μου, έκανα πράγματα με βάση αυτό που αντιλαμβάνομαι εγώ ότι είναι σωστό για όλους. Τα φιλικά προς το περιβάλλον υφάσματα, για παράδειγμα, δεν ήταν μία κατάσταση συνηθισμένη στην εποχή μου. Όμως, το έκανα. Δεν είχαμε ακόμα έντονα ζητήματα με την περιβαλλοντική κρίση, όμως η ετικέτα μου από το 1996 ως το 2022 έλεγε "protect the earth you got only one" -χωρίς να φωνάζω. Το έκανα μ' ένα τρόπο που θεωρούσα ότι ήταν ουσιαστικός, και όχι για να δημιουργήσω ντόρο.
Μεγαλώνοντας τα "του εαυτού" έγιναν για μένα περισσότερο και "για τους άλλους". Είμαι ένας άνθρωπος που βγήκε στο εξωτερικό, δημιούργησα μια εξαιρετική συνθήκη εκεί, γύρισα και μετέφερα εδώ την εμπειρία μου, κάνοντας τον Σύλλογο και την πρώτη εβδομάδας μόδας. Ήμουν ο πρώτος της γενιάς μου που αναγνωρίστηκε έξω, η προηγούμενη γενιά ήταν ο Παρθένης και ο Τσεκλένης, 20 με 25 χρόνια νωρίτερα - πάλι μια κίνηση δυο ανθρώπων που όμως δεν πήγε πουθενά την ελληνική μόδα στο εξωτερικό γιατί δεν ενδιαφέρθηκε κανείς να τους στηρίξει.
Η Πρώτη Εβδοδα Μόδας που κάναμε ήταν μία λαμπερή περίοδος για την ελληνική μόδα. Υπήρχε μία ποιότητα στις παρουσίασεις, φέρναμε καλεσμένους, ήταν μία εναλλακτική εβδομάδα μόδας που κάναμε 10 -12 δημιουργοί, χωρίς την στήριξη του κράτους. Ό,τι πληροφορία, λοιπόν, είχα τότε για ανθρώπους και Μέσα, την μοιράστηκα. Και το κάνουν και άλλοι συνάδελφοι, γιατί είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε για τον κλάδο μας. Είμαστε τελείως μόνοι μας.
-Σε σχέση με τους νεότερους δημιουργούς; Νιώθετε μια ευθύνη;
Είμαι εκπαιδευτής. Νομίζω έχω εκπαιδεύσει τους περισσότερους σχεδιαστές των τελευταίων ετών. Έχουν περάσει πολλοί δημιουργοί από δίπλα μου, πολλοί απ' αυτούς ξεχωρίζουν σήμερα.
-Σας αρέσει ο ρόλος του εκπαιδευτή;
Μου αρέσει γιατί μου αρέσει να μοιράζομαι. Δεν έχω τη συμπεριφορά του "εγώ είμαι και εσύ δεν είσαι". Γενικά, δεν συμπεριφέρομαι έτσι. Δεν αισθάνομαι και δεν φέρω καμία ταυτότητα διαφορετική σε σχέση με το ποιον έχω απέναντί μου. Είμαι συνέχεια ο ίδιος. Όπως μιλάμε μαζί, έτσι μιλάω με τον βοηθό μου, με το παιδί που κάνει πρακτική και αυτό δημιουργεί μία ευχάριστη ατμόσφαιρα και ανοίγει ορίζοντες. Και μου επιτρέπει να πω κάτι έτσι όπως πρέπει, τη στιγμή που πρέπει.
Δεν διδάσκω σε σχολή, δέχομαι πρακτικές. Αρχικά έπαιρνα από σχολές του εξωτερικού, τα τελευταία χρόνια από Ελλάδα.
-Τι βλέπετε; Υπάρχουν ταλέντα;
Ταλέντα υπάρχουν, δεν υπάρχει η σωστή εκπαίδευση. Η κατάσταση της παιδείας έχει να κάνει με την τύχη που έχει ένας άνθρωπος σε σχέση με το οικογενειακό του περιβάλλον. Τα συστήματα μας για μένα είναι ανεπίτρεπτα σε σχέση με την εποχή μας και για μια χώρα που ανήκει στην Ευρώπη.
-Δεδομένου ότι είχατε διεθνή παρουσία και επιτυχία, σκεφτήκατε ποτέ να αφήσετε την Ελλάδα;
Καθώς μεγαλώνω, αντιλαμβάνομαι πόσο δύσκολο είναι να είσαι μεγάλος άνθρωπος σ' αυτή τη χώρα. Αρχίζω και παρατηρώ τους γηραιότερους γύρω μου και σκέφτομαι τι δυστύχημα είναι να γερνάς στην Ελλάδα. Παρ' όλα αυτά, δεν μετανιώνω που δεν έφυγα. Ποτέ δεν ενδιέφερε η καριέρα, το έχω αποδείξει εξάλλου με τη συμπεριφορά μου. Δεν είχα να ταΐσω αυτή τη φιλοδοξία και νομίζω ότι αυτό με κράτησε σε ισορροπία. Δεν ένιωσα ούτε μία στιγμή ότι έχω να αποδείξω κάτι σε κάποιον.
-Ποιο ήταν το ερέθισμα που σας οδήγησε να ασχοληθείτε με τη μόδα;
Οι γονείς μου. Οι γονείς μου λάτρευαν τη μόδα. Η οικογένεια της μητέρας μου είχε και σοβαρό υπόβαθρο. Δυο σημαντικοί σχεδιαστές, ο Θεοδοσάκης, που ήταν ο πρώτος πρόεδρος των οίκων υψηλής ραπτικής, και ο Τσοπανέλης που είχε επίσης οίκο, ήταν μέλη της οικογένειας. Η καταγωγή της οικογένειάς μου είναι από Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη. Η οικογένεια της μητέρας μου μετακόμισε στο Παρίσι, πριν έρθει στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο, κι εκεί η οικογένεια εμπορευόταν δέρμα και γούνες. Τα ξαδέλφια μας κάνανε τα δερμάτινα του Montana το '80 και το '90. Στο περιβάλλον μου, λοιπόν, υπήρχαν άνθρωποι που αγαπούσαν τη μόδα, ντυνόντουσαν πολύ προσεγμένα και ιδιαίτερα.
Εγώ πάλι ήμουν πολύ δημιουργικός. Ζωγράφιζα πολύ και από τα 14 άρχισα να σχεδιάζω και φιγούρες. Έτσι ήρθε η μόδα. Και δεν το πολυσκέφτηκα. Σ' όλο αυτό μπήκα σαν ένα δημιουργικό παιδί που δεν υπολόγισε τα πράγματα με το τι θα συμβεί και που θα πάει και τι θα κάνει. 'Ήθελα απλά να εκφράσω τα πράγματα.
-Δεν είχατε ποτέ την αγωνία αν θα πετύχετε, δεν θα πετύχετε; Όλοι έχουμε την ανάγκη να καταφέρουμε το όραμά μας...
Με υποστήριξαν τόσο σθεναρά οι δικοί μου σ' όλα τα επίπεδα - στο να κάνω αυτό που θέλω, οικονομικά. Με εκτιμούσαν οι δικοί μου. Και συνέβη πολύ γρήγορα το να γίνω γνωστός. Ήμουν 25 χρονών όταν ήμουν ήδη στα περιοδικά και έντυνα σταρ.
-Δεν σας παρέσυρε ποτέ αυτή η ιδέα, ότι εγώ ντύνω σταρ;
Όχι, καθόλου. Μου άρεσε το ό,τι τραβούσα την προσοχή, με γοήτευε. Αλλά δεν το χρησιμοποίησα ποτέ. Έχουν περάσει οι πάντες από τα χέρια μου και ήμουν ένα άνθρωπος που με συμπαθούσαν, τους άρεσε ο χαρακτήρας μου.
-Θυμάστε κάποια προσωπικότητα που έχετε ντύσει και σας εντυπωσίασε περισσότερο;
Η Καριοφυλλιά Καραμπέτη. Είχε δει τη δουλειά μου, είχε έρθει να αγοράσει κάποια ρούχα μου και μετά ξαναήρθε- μαζί με τον ενδυματολόγο Μανώλη Παντελιδάκη- και έτσι είχα την ευκαιρία να τη γνωρίσω λίγο καλύτερα. Τους άρεσαν πολύ τα ρούχα μου και μου πρότειναν να ασχοληθώ με το θέατρο. Θυμάμαι μ' είχε εντυπωσιάσει η προσωπικότητά της. Κάθε φορά που βλέπω αυτή τη γυναίκα μ' αυτή την ποιότητα, και ανθρώπους σαν εκείνη με την ίδια ποιότητα γιατί ευτυχώς υπάρχουν, λέω πόσο τυχερός είμαι που την έχω γνωρίσει.
-Εσείς έχετε ασχοληθεί με το θέατρο...
Έχω κάνει θέατρο ως ενδυματολόγος, έχω κάνει λίγο σινεμά όχι όμως ενδυματολόγος απλά συμμετείχα με ρούχα μου. Έχω κάνει πολλά πράγματα. Έχω κάνει χορό, concept για Ομίλους, έχω ασχοληθεί πολύ με αξεσουάρ- θα μπορούσα να ασχοληθώ και μεμονωμένα με αξεσουάρ - γενικά, με ενδιαφέρουν όλες οι δημιουργικές διαδικασίες. Και προφανώς και λόγω της ίδιας της δουλειάς μου και έχοντας το προφίλ ενός ατόμου με ουσία, αυτό προφανώς μεταφέροντας από στόμα σε στόμα, και έτσι μου ερχόντουσαν πολλές προτάσεις για δημιουργικά πρότζεκτ. Οι προτάσεις για θέατρο, μάλιστα, ήταν πολλές περισσότερες απ' αυτές που ανέλαβα τελικά.
Βεβαίως, όταν μου έκαναν μία πρόταση για θεατρική παράσταση που αισθανόμουν ότι άξιζε να το κάνει ένας ενδυματολόγος, έλεγα όχι. Δεν μ' αρέσει να παίρνω τη δουλειά κάποιου άλλου. Το καταλαβαίνω να με ζητάς γιατί ένας σχεδιαστής μπορεί να συμπεριφερθεί σωστά μ' ένα ρούχο που μπορεί να γίνει κοστούμι παράστασης, αλλά δεν θέλω να υποσκελίζω άλλους επαγγελματίες. Πάντα έβαζα ένα μέτρο. Δεν αντιλαμβάνομαι, εξάλλου, τους μονοφαγάδες, αυτούς που τα θέλουν όλα, που θεωρούν ότι ο κόσμος έχει φτιαχτεί για να με εξυπηρετεί. Γίνομαι πολύ σνομπ με τους ανθρώπους που συμπεριφέρονται έτσι. Είναι οι στιγμές που θα βάλω μπροστά το ποιος είμαι.
-To Madame Figaro συμπληρώνει φέτος 30 χρόνια στη ελληνική αγορά, εσείς συμπληρώνεται 30. Θυμάστε πράγματα από συνεργασίες σας;
Το Madame Figaro το γνωρίζω από τα ξεκινήματα του. Ξέρω τους ανθρώπους που δούλεψαν γι' αυτό από την αρχή. Όταν πρωτοήρθε στην Ελλάδα, έφερε πολλά νέα πράγματα. Έχω παρακολουθήσει όλη την ιστορία του. Ήμουν και πολύ δραστήριος στη μόδα και συμμετείχα. Τους θυμάμαι τους ανθρώπους του, έκαναν πολύ σοβαρή δουλειά. Είναι ένα περιοδικό που δεν ξέπεσε στην ευτέλεια. Κάτι που για μένα πολύ σημαντικό. Είχε ουσία και ποιότητα το Madame Figaro.
-Μία ευχή για τα 30 χρόνια Madame Figaro;
Εύχομαι να είναι πολλά περισσότερα απ' αυτά.
Photos | Courtesy of Yiorgos Eleftheriades / Athens Fashion Week
