Μετά από επιτυχημένη καριέρα που μετράει αρκετές δεκαετίες, η Φιλαρέτη Κομνηνού δεν παύει να αναζητά την πρόκληση σε νέους ρόλους.
Η παρουσία της, επιβλητική και προσιτή ταυτόχρονα, έχει αυτή τη γοητεία που αποκτά ένας άνθρωπος όταν γνωρίζει καλά πως δεν έχει πια να αποδείξει τίποτα σε κανέναν. Την ίδια στιγμή όμως, η Φιλαρέτη Κομνηνού επιλέγει να μην επαναπαυτεί στις δάφνες που κατέκτησε με κόπο αλλά να συνεχίσει να δοκιμάζει, να εξερευνά, να παθιάζεται. Άλλωστε, ακόμα και τώρα που έγινε γιαγιά εξακολουθεί να βρίσκεται, όπως λέει η ίδια, "υπ' αναχώρηση”.
Φέτος υποδύεσαι τη Violet Venable στο Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι, μια μητέρα που ο γιος της πεθαίνει κάτω από εξαιρετικά άγριες συνθήκες. Σίγουρα ένας δύσκολος ρόλος. Μια τέτοιου είδους πρόκληση εξακολουθεί να είναι για σένα κριτήριο για να συμμετάσχεις σε μια παράσταση;
Η δυσκολία είναι κάτι που το αναζητώ, θέλω κάτι να με προκαλεί προκειμένου να ασχοληθώ. Γενικά, δε μου αρέσει να επαναλαμβάνω κάτι που νιώθω ότι το ξέρω, που το έχω δοκιμάσει. Προτιμώ κάτι που θα με δυσκολέψει, με την έννοια ότι θα με αναγκάσει να σκεφτώ περισσότερο, να εμπνευστώ. Ο συγκεκριμένος είναι όντως ένας πολύπλοκος ρόλος, από έναν συγγραφέα τον οποίο λατρεύω από τα χρόνια που φοιτούσα στη δραματική σχολή. Νομίζω ότι όλοι οι ηθοποιοί, ιδιαίτερα οι γυναίκες, αγαπάμε τον Tennessee Williams, γιατί τα έργα του προσφέρονται για σπουδαίες ερμηνείες. Πέρα όμως από αυτό τον μάλλον ιδιοτελή λόγο, με συναρπάζει η όλη του προσωπικότητα, η ζωή του, η σχέση του με την οικογένειά του, το θέμα της σεξουαλικότητάς του, όλα αυτά που βγαίνουν και στα έργα του. Συγκεκριμένα, ο χαρακτήρας της Venable πιστεύω ότι θα πρέπει να διδάσκεται στις σχολές ψυχολογίας! Είναι πολύ δύσκολο να αποκωδικοποιήσει κανείς αυτή τη γυναίκα. Ναι, έχει παθολογική αδυναμία στον γιο της κι αυτό είναι κάτι σύνηθες, που το έχουμε ξαναδεί τόσο στην καθημερινότητα όσο και σε άλλα έργα, όμως η συγκεκριμένη σχέση αγγίζει τη νοσηρότητα.
Στις πρόβες, όσο έψαχνα το κείμενο, στεκόμουν σε κάποιες φράσεις που μου έκαναν μεγάλη εντύπωση. Αναρωτιόμουν αν αυτή η εμμονή με τον γιο της είναι από αγάπη ή αν αισθάνεται ότι εκείνος είναι ο λόγος της ύπαρξής της ή αν υπάρχει ένας κρυμμένος ερωτισμός. Και στη συνέχεια όλο αυτό το υλικό έπρεπε να το κάνω υποκριτική. Γι’ αυτό, πολλές φορές μετά το τέλος της παράστασης ρωτάω θεατές να μου πουν τι κατάλαβαν από αυτή τη γυναίκα. Από τις απαντήσεις τους διαπιστώνεις ότι τελικά ο καθένας σχηματίζει μια διαφορετική εικόνα, παίρνει κάτι άλλο από την παράσταση. Κάποιοι σοκάρονται, άλλοι σαν να σου "κλείνουν το μάτι" λέγοντας ότι μπορούν να την καταλάβουν αυτή τη σχέση.
Στην πρώτη μας επικοινωνία με ρώτησες ποια μέρα είδα την παράσταση. Είναι διαφορετικό το αποτέλεσμα κάθε φορά;
Ασφαλώς. Η δουλειά μας είναι κάτι το χειροποίητο, ποτέ μια παράσταση δεν είναι ίδια με μια άλλη, copy-paste. Κάθε φορά παίζουμε με έναν τρόπο διαφορετικό γιατί επηρεαζόμαστε από την αύρα και την ενέργεια του κοινού. Κι εγώ η ίδια αισθάνομαι ότι κάποιες μέρες είμαι πιο συγκεντρωμένη ή έχω μεγαλύτερη "έμπνευση" από άλλες.
Μετά από τόσα χρόνια στο θέατρο νιώθεις μεγαλύτερη ικανοποίηση εκείνες τις μέρες που αισθάνεσαι ότι όλα πήγαν κάπως καλύτερα;
Από τη μία, έχω την ψυχραιμία του επαγγελματία που κατανοεί ότι δε γίνεται κάθε βράδυ να είσαι στο peak των δυνατοτήτων σου. Άλλωστε, υπάρχουν πολλοί εξωγενείς παράγοντες που μπορεί να σε επηρεάσουν, από το να μην είσαι καλά σωματικά, να έχει συμβεί κάτι σε έναν συνάδελφό σου, να προκύψει κάποιο τεχνικό πρόβλημα... Από την άλλη, τις μέρες που όλα πάνε καλά νιώθεις ότι υπάρχει μια ροή ενέργειας στο μυαλό και το σώμα, στη σχέση με τους άλλους ηθοποιούς κι όλα γίνονται αβίαστα. Το θέατρο είναι ζωντανός οργανισμός και αυτή είναι η διαφορά από μια ερμηνεία στην τηλεόραση ή στον κινηματογράφο. Η εμπειρία, λοιπόν, με έχει διδάξει ότι θα υπάρξουν πολύ καλές μέρες, θα υπάρξουν και λιγότερο καλές, αλλά όλες θα είναι από ένα επίπεδο και πάνω. Δε θα επιτρέψω στον εαυτό μου να δώσει ένα αποτέλεσμα που δεν είναι ικανοποιητικό.
Στο Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι ο Tennessee Williams αναφέρεται στον κανιβαλισμό σε επίπεδο κυριολεκτικό αλλά και συμβολικό. Στον χώρο του θεάματος, που είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικός, το έχεις δει να συμβαίνει;
Ο συγγραφέας αγγίζει ακραίες καταστάσεις. Όταν περιγράφει το θάνατο του Sebastian, μιλάει για κάτι ακραία βίαιο και ταυτόχρονα απολύτως αληθινό. Αν το μεταφέρουμε σε συμβολικό επίπεδο, προφανώς και η "ανθρωποφαγία", με την έννοια της σεξουαλικής παρενόχλησης, της λεκτικής ή της σωματικής κακοποίησης, υπάρχει σε χώρους ανταγωνιστικούς ή σε όσους βρίσκονται κάτω από τα φώτα της δημοσιότητας. Όχι όμως ότι είναι ένα φαινόμενο που αφορά μόνο το θέατρο. Απλώς οι ηθοποιοί του θεάτρου είχαν την τόλμη να μιλήσουν για τα κακώς κείμενα και να ξεκινήσουν το κίνημα #MeToo υποδεικνύοντας τους θύτες. Και σε άλλους χώρους συμβαίνουν παρόμοια πράγματα ή και χειρότερα, αλλά ίσως δε βγήκαν ποτέ προς τα έξω.
Μετά το #MeToo έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες εργασίες για τους ηθοποιούς και, κυρίως, για τις γυναίκες;
Θέλω να πιστεύω ότι έχουν βελτιωθεί. Θα ήταν κρίμα όλο αυτό να έχει γίνει για το τίποτα. Σαφώς κάποιοι που αρέσκονταν να παίζουν παιχνίδια εξουσίας έχουν πάρει το μήνυμα και ελπίζω να έχουν πάψει να τραυματίζουν τις ψυχές και τα σώματα ανθρώπων με πρόφαση την εργασία ή τον τρόπο δουλειάς. Ανήκω σε μια γενιά ηθοποιών όπου η σκληρότητα εκ μέρους των σκηνοθετών με το άλλοθι του καλλιτεχνικού οράματος ήταν ανεξέλεγκτη. Πλέον, με την εμπειρία μου, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι τρελαίνονται με την εξουσία. Υπήρξαν άνθρωποι που τους γνώριζα πριν αναλάβουν μια σημαντική θέση και μετά κυριολεκτικά δεν τους αναγνώριζα!
Σαν να άλλαξε το πρόσωπό τους, το βλέμμα τους, σαν να σηκώθηκε το φρύδι λίγο πιο ψηλά... Τι είδους ουσία να είναι αυτή που μπαίνει στον εγκέφαλο και τους κάνει να μεταλλάσσονται άραγε; Ή μήπως όλο αυτό υπήρχε μέσα τους και περίμεναν μια αφορμή για να το εκδηλώσουν; Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν "Αρχή άνδρα δείκνυσι" και είχαν πάρα πολύ δίκιο. Δώσε μια "καρέκλα" σε κάποιον για να καταλάβεις ποιος είναι πραγματικά!
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε όλο και περισσότερους "θεατρικούς" ηθοποιούς σε τηλεοπτικές σειρές. Πιστεύεις ότι αυτό έχει ανεβάσει το επίπεδο των τηλεοπτικών παραγωγών;
Η τηλεόραση σαν να απενοχοποιήθηκε κάπως –ειδικά μετά τις Άγριες μέλισσες– και κατάφερε να δημιουργήσει έναν χώρο ασφάλειας για κάποιους θεατρικούς ηθοποιούς που μέχρι πρόσφατα την αντιμετώπιζαν με καχυποψία. Ακολούθησαν κι άλλες καλές δουλειές στην ελληνική μυθοπλασία και νιώθω ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν όρια ανάμεσα σε "θεατρικούς" και "τηλεοπτικούς" ηθοποιούς. Και πολύ καλώς έγινε αυτό, γιατί από τη μεταξύ τους συνύπαρξη μόνο κέρδος μπορεί να προκύψει και για τους δύο. Επιπλέον, ας είμαστε ειλικρινείς, με αυτό τον τρόπο περισσότεροι ηθοποιοί βρήκαν δουλειά και καλύτερες αμοιβές από αυτές του θεάτρου, που είναι οριακά αξιοπρεπείς ή και αναξιοπρεπείς κάποιες φορές.
Φέτος απουσιάζεις από την τηλεόραση ως ηθοποιός. Ως τηλεθεατής, υπάρχει κάτι που παρακολουθείς;
Ναι, έχω ξεχωρίσει πολλές σειρές, αν και δεν μπορώ να τις παρακολουθώ συστηματικά λόγω υποχρεώσεων. Γενικά, "τσαλαβουτάω" στο πρόγραμμα των καναλιών, βλέπω λίγο Μάγισσα, λίγο Ναυάγιο γιατί εκεί παίζει η Αναστασία (σ.σ. Παντούση, με την οποία συμπρωταγωνιστεί στο Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι), λίγο Παραλία γιατί εκεί παίζει η Δανάη μου (σ.σ. Μιχαλάκη, η σύζυγος του γιου της Γιώργου Παπαγεωργίου)... Γενικά, όπου παίζουν φίλοι μου φροντίζω να ρίχνω μια ματιά.
Θα τους πεις τη γνώμη σου, ακόμα κι αν δεν είναι ιδιαίτερα θετική;
Ξέρεις, έχω υπάρξει καθηγήτρια υποκριτικής και έχω το "σύνδρομο της δασκάλας". Δεν μπορώ να μην πω τη γνώμη μου, ακόμα και για κάτι που στα μάτια μου δεν είναι καλό. Πιστεύω ότι όποιος νοιάζεται γι’ αυτή τη δουλειά πρέπει να μπορεί να αντέχει την κριτική. Οι ηθοποιοί εκπαιδευόμαστε για να ακούμε και την αρνητική κριτική. Προσωπικά, έχω μάθει να ακούω τα αρνητικά – καμιά φορά το αποζητώ κιόλας γιατί έτσι χτίζεται η αντοχή, ειδικά στην αρχή της καριέρας σου, όταν είσαι ανασφαλής.
Στο δικό μου ξεκίνημα υπήρχε ένας κριτικός που είχε σχεδόν εμμονική διάθεση απέναντί μου και έλεγε λίγο πολύ ότι πρέπει να εγκαταλείψω το επάγγελμα, ότι είμαι ακατάλληλη για να παίζω στο θέατρο. Κάποιον άλλο μια τέτοια κριτική θα μπορούσε να τον τσακίσει. Εμένα με έκανε πιο δυνατή γιατί καταλάβαινα ότι υπήρχε μια εμπάθεια, χωρίς καλλιτεχνικά κίνητρα. Με τα χρόνια μαθαίνεις να αναζητάς το κίνητρο ή το γούστο πίσω από μια αρνητική κριτική. Είναι λογικό να μην αρέσεις σε όλους! Αν όμως ακούσω μια αρνητική κριτική από ανθρώπους που με ενδιαφέρει η γνώμη τους, τότε και θα στενοχωρηθώ και, κυρίως, θα προβληματιστώ.
Μετά από τόσα χρόνια στο θέατρο υπάρχει κάτι που σου έχει μείνει ακόμα απωθημένο; Ένας ρόλος ή μια συνεργασία...
Υπάρχει ένας σκηνοθέτης που θαυμάζω πάρα πολύ, ο Krzysztof Warlikowski. Τον πρωτογνώρισα το 2002 στο Φεστιβάλ της Αβινιόν και με συγκλόνισε. Θα ήθελα κάποια στιγμή να βρεθώ σε μία από τις παραστάσεις που σκηνοθετεί.
Υποθέτω ότι αυτή την περίοδο σε έχει απορροφήσει ο νέος "ρόλος" σου, αυτός της γιαγιάς. Πώς νιώθεις γι’ αυτό το μωρό;
Σίγουρα. Η μικρούλα μας ήρθε για να φέρει φως στις ζωές όλων μας, τόσο των γονιών της όσο και όλων εμάς που βρισκόμαστε γύρω γύρω. Περίμενε να τελειώσει η γιαγιά την επίσημη πρεμιέρα της (γέλια) και γεννήθηκε ξημερώματα των Εισοδίων της Παναγίας. Είναι ένα ευλογημένο παιδί!
Ως μαμά, υπήρξες η παραδοσιακή Ελληνίδα μάνα, τύπου "ζακέτα να πάρεις";
Όχι ιδιαίτερα, ίσως επειδή έκανα τον γιο μου πολύ μικρή και ένιωθα σαν να μεγαλώναμε μαζί. Με τα χρόνια έγινα κάπως πιο παραδοσιακή μαμά, με την έννοια ότι στεκόμουν πάντα δίπλα του, με διακριτικότητα όμως.
Με τον Γιώργο Παπαγεωργίου έχετε συνυπάρξει και με τους επαγγελματικούς σας ρόλους.
Ναι, έχουμε συνυπάρξει ως καθηγήτρια του Εθνικού εγώ κι εκείνος ως μαθητής και αργότερα κάναμε μαζί την παράσταση Αρίστος, όπου εγώ έπαιζα κι εκείνος σκηνοθετούσε.
Και πώς είναι να σε σκηνοθετεί ο γιος σου;
Είχε πολλή πλάκα! Υπήρχαν στιγμές που άκουγα πολύ προσεκτικά τις παρατηρήσεις του προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσω αυτό που ο ίδιος είχε στο μυαλό του κι άλλες που προσπαθούσα με τη δική μου εμπειρία να μεταφέρω κάτι χρήσιμο στην παράσταση. Εντάξει, υπήρξαν και μια δυο φορές που αρπαχτήκαμε (γέλια). Γενικά πιστεύω ότι είναι πολύ ωραίο η πιο παλιά γενιά να συναντιέται με τη νέα. Οι νέοι ηθοποιοί και σκηνοθέτες φέρνουν έναν φρέσκο αέρα, μια διαφορετική αισθητική... Μόνο έτσι εξελίσσεται η ιστορία της τέχνης. Από την άλλη, είναι λάθος να αγνοείς το παρελθόν – αντίθετα, πρέπει να στηριχτεί κάποιος στις ρίζες του για να χτίσει τον δικό του κόσμο. Όταν συνυπάρχουν οι γενιές, οι παλαιότεροι μεταφέρουν την εμπειρία και τη γνώση τους και τελικά κερδίζουν και οι δύο. Έτσι γεννιούνται η έμπνευση και η δημιουργία.
Θα ήθελες η εγγονή σου να ασχοληθεί με το θέατρο;
Μπα, νομίζω ότι μαζευτήκαμε πολλοί! (γέλια)
Εσύ προέρχεσαι από καλλιτεχνική οικογένεια;
Καμία σχέση. Ο πατέρας μου ήταν στρατιωτικός και η μητέρα μου νοικοκυρά. Και όχι μόνο αυτό... Όπως λένε, υπάρχουν άνθρωποι-δέντρα και άνθρωποι-πουλιά, δηλαδή αυτοί που αγαπούν τη σταθερότητα κι αυτοί που θέλουν να βρίσκονται διαρκώς σε κίνηση. Οι γονείς μου ήταν "δέντρα", η μοναδική μετακίνησή τους στη ζωή ήταν μεταξύ Δράμας και Θεσσαλονίκης. Εγώ από μικρή ήθελα συνέχεια να ταξιδεύω, να αλλάζω σπίτια... Είμαι διαρκώς υπ’ αναχώρηση.
Ποιος είναι ο επόμενος προορισμός που ονειρεύεσαι;
Αυτό που μου έχει λείψει είναι να κάνω ένα πραγματικά μεγάλο ταξίδι. Θα ήθελα είτε να πάω κάπου στη Λατινική Αμερική είτε να κανονίσω με μια καλή μου φίλη που ζει στην Αυστραλία να βρεθούμε κάπου ανάμεσα. Θα ήθελα για έναν μήνα να χαθώ σε μια διαφορετική χώρα, σε μια άλλη κουλτούρα. Για μένα τα ταξίδια είναι πολύ σημαντικά και πάντα, όταν αναφέρομαι σε αυτά που έχω κάνει, έχω την αίσθηση ότι έζησα.
Info: H παράσταση Ξαφνικά πέρσι το Καλοκαίρι του Tennessee Williams, σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ παρουσιάζεται στο θέατρο Νέος Ακάδημος. Παίζουν επίσης οι: Αναστασία Παντούση, Δημήτρης Τσίκλης, Λίλλυ Μελεμέ, Πάρης Λεόντιος
Φωτογραφίες: Πάνος Γιαννακόπουλος
Επιμέλεια: Μπέττυ Πέτκογλου
Μακιγιάζ -Μαλλιά: Marry - Ann Αναγνωστέλλη
