O Πολωνός συνθέτης, διάσημος για τη συνεργασία του με το σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκι, μας μίλησε για την Τέχνη του,τη σχέση του με την Ελλάδα και την αγαπημένη του μουσική που δεν είναι άλλη από τη... σιωπή!
Είναι ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες μουσικής για τον κινηματογράφο και ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς της γενιάς του παγκοσμίως. Για πολλά χρόνια συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκι και τον σεναριογράφο του, Κριστόφ Πισιέβιτς, και η μουσική που έγραψε για τις ταινίες No End, Δεκάλογος, Η Διπλή Ζωή της Βερόνικα, Τρία Χρώματα: Μπλε, Λευκό και Κόκκινο, του χάρισαν διεθνή αναγνώριση. Έχει επίσης γράψει μουσική για ταινίες του Λουί Μαλ (Damage), την Ανιέσκα Χόλαντ (Europa Europa, Olivier, Olivier) και πολλών άλλων σκηνοθετών. Έχει τιμηθεί με Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου (1997), δύο φορές με Βραβείο Σεζάρ από τη Γαλλική Ακαδημία Κινηματογράφου (1995, 1996), διακρίσεις από την Ένωση Κριτικών του Λος Άντζελες, και πολλές άλλες.
Τον συναντήσαμε ένα βροχερό απόγευμα στη Σύρο, όπου βρέθηκε για να παρουσιάσει την πιο πρόσφατη δουλειά του -μια μουσική σύνθεση που έγραψε για το διεθνές φεστιβάλ ψυχικής υγείας Syros Healing Waves. Προφανώς, η κουβέντα μας δεν θα μπορούσε να μην ξεκινήσει από το μάλλον παράδοξο γεγονός ότι αυτή τη φορά η αφορμή για να συνθέσει δεν ήταν κάποια ταινία, αλλά ένα ταξίδι αυτογνωσίας μέσω βιωματικών εργαστηρίων, επιστημονικών ομιλιών και τέχνης.
Πώς προέκυψε η συνεργασία σας με το φεστιβάλ Syros Healing Waves; Και πώς πήρατε την απόφαση να γράψετε μια μουσική σύνθετη για αυτό το σκοπό;
Ξέρετε, έχω ένα σπίτι στη Ρόδο και έχω κάνει αρκετούς φίλους εκεί. Ένας από αυτούς, ο Φάνης, γνωρίζει την πιανίστα που θα έπαιζε πιάνο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου φεστιβάλ (σ.σ. Κορίνα Σαμουρκασίδου). Εκείνη τον ρώτησε εάν ασχολούμαι με κάτι αυτή την εποχή κι αν θα είχα το χρόνο να γράψω κάτι. Κι επειδή οι φίλοι των φίλων είναι και δικοί μας φίλοι, αποφάσισα να το κάνω.
Ο υπότιτλος του Syros Healing Waves ήταν "Το Ταξίδι από το Τραύμα στην Απόλαυση”. Στη σύνθεση που ετοιμάσατε τι επιδιώξατε να αποτυπώσετε περισσότερο, το τραύμα ή την απόλαυση;
Είμαι ένας απαισιόδοξος άνθρωπος, γι' αυτό πάντα ξεκινάω από το Τραύμα. Πάντα όμως προσπαθώ να δώσω μια νότα αισιοδοξίας.
Η Τέχνη χρησιμοποιείται ευρέως στην θεραπεία των ψυχικών παθήσεων. Τι είναι αυτό που την κάνει θεραπευτική για την ανθρώπινη ψυχή;
Είναι πάντα πιο αποτελεσματικό να πολεμάει κανείς μέσω της Τέχνης παρά με τα όπλα. Κι αν επενδύσουμε περισσότερο στην Τέχνη ίσως κάποια στιγμή φτάσουμε στο σημείο να μην χρειάζεται να επενδύουμε στα όπλα.
Ωστόσο, η Τέχνη υπάρχει από τότε που υπάρχει κι ο άνθρωπος και δεν φαίνεται να έχει βοηθήσει πολύ στο να σταματήσει να υπάρχει η ανάγκη για όπλα...
Αυτό είναι αλήθεια και δεν έχω ιδέα για ποιο λόγο γίνεται. Συμφωνώ με αυτό που λέτε αλλά δεν είναι προφήτης και δεν ξέρω πώς μπορούμε να βγούμε από αυτόν τον φαύλο κύκλο.
Εσείς, για ποιον λόγο γράφετε μουσική; Τι είναι αυτό που σας δίνει κίνητρο.
Όλα αυτά τα χρόνια γράφω για τον εαυτό μου. Γράφω τη μουσική που μου αρέσει να ακούω.
Δεν σας απασχολεί το αν θα αρέσει και στο κοινό;
Φυσικά και με απασχολεί. Είμαι 70 ετών και θεωρητικά θα έπρεπε να έχω βγει στη σύνταξη, αλλά εξακολουθώ να γράφω και συνεχίζει να με απασχολεί αν αυτό που γράφω θα αρέσει στο κοινό. Όσο η μουσική μου έχει αποδέκτες, θα συνεχίσω να γράφω. Αν έρθει κάποτε μια στιγμή που διαπιστώσω ότι αυτό που γράφω δεν αρέσει ούτε στους άλλους ούτε σε μένα τον ίδιο, θα σταματήσω.
Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε όταν συνθέτετε;
Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι γράφω γρήγορα. Αλλά πριν πάρω το μολύβι και ξεκινήσω να αποτυπώνω μια σύνθεση στο χαρτί, αφιερώνω πολύ χρόνο για να σκεφτώ το θέμα για το οποίο θα γράψω. Είναι πολύ σημαντικό αυτό για μένα γιατί μπορώ να γράφω μουσική 24 ώρες το 24ωρο. Το ερώτημα όμως είναι αν έχω κάτι να πω.
Όταν πρόκειται να συνθέσετε μουσική για κάποια ταινία, πώς καταφέρνετε να εναρμονίσετε τη σκέψη σας με το όραμα του σκηνοθέτη;
Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Όταν έγραφα για τις ταινίες του Κισλόφσκι ή του Λουί Μαλ, διάβαζα πρώτα το σενάριο και μετά έγραφα τη μουσική έχοντας στο μυαλό μου πώς αυτή θα μπορούσε να εκφράσει όσα ήθελε να πει ο σκηνοθέτης. Πολλές φορές, παίρνω στα χέρια μου μια ταινία που είναι ήδη έτοιμη, οπότε συζητάω με το σκηνοθέτη για να αποφασίσω τι μουσική πρέπει να γράψω. Το να γράφεις μουσική είναι σαν να μαγειρεύεις μια σούπα. Για παράδειγμα, αν θέλεις να φτιάξεις κοτόσουπα, έχεις μια συγκεκριμένη συνταγή. Κάποιοι όμως ξεφεύγουν λίγο από τη συνταγή και βάζουν λίγο περισσότερο πιπέρι ή προσθέτουν κάποιο μπαχαρικό, και τελικά κάθε σούπα έχει διαφορετική γεύση. Έτσι νιώθω... σαν να μαγειρεύω μια μουσική σούπα.
Έχετε δουλέψει με τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους σκηνοθέτες. Υπάρχει κάποια συνεργασία που σας έχει μείνει απωθημένο;
Όχι, δεν έχω πλέον όνειρο να δουλέψω με κάποιον. Πάντα, όταν ήθελα να συνεργαστώ με κάποιον, αυτό με κάποιο τρόπο τελικά συνέβαινε. Κάποτε άκουγα τους Pink Floyd και το όνειρό μου ήταν να μπορέσω να αγοράσω το άλμπουμ τους! Και έφτασα να συνεργάζομαι με κάποιους από αυτούς. Πιστεύω ότι τα όνειρα εκπληρώνονται.
Υπάρχει κάποιο έργο σας που ξεχωρίζετε;
Έχω γράψει τόσο πολλά που δεν τα θυμάμαι. Μου αρέσει η μουσική από το Δεκάλογο του Κισλόφσκι. Γενικά, όταν γράφω κάτι με όλη μου την καρδιά, κάτι που το πιστεύω και είναι αυθεντικό, όπως ο Ύμνος για την Ενοποίηση της Ευρώπης, τότε ξέρω ότι είναι αυτό ακριβώς που θέλω. Ο ύμνος αυτός, που χρησιμοποιήθηκε πρόσφατα στην καμπάνια της Nike, είναι για μένα η ιδανική Ελληνοπολωνική συνεργασία γιατί οι στίχοι είναι στα ελληνικά και η μουσική γραμμένη από έναν Πολωνό.
Εκτός από τις δικές σας συνθέσεις, ποια άλλη μουσική σας αρέσει να ακούτε;
Όταν ήμουν νέος μου άρεσε να ακούω διάφορα είδη μουσικής. Τώρα, πιστεύω ότι η πιο όμορφη μελωδία είναι η σιωπή.
Η σιωπή κατέχει σημαντικό ρόλο και στη μουσική που εσείς δημιουργείτε, έτσι δεν είναι;
H Γαλλίδα φιλόσοφος Simone Veil είχε πει ότι η πιο όμορφη μουσική είναι η σιωπή αλλά για να τη δημιουργήσεις θα πρέπει να υπάρχει κάτι πριν και κάτι μετά. Γι' αυτό κι εγώ ακούω τη σιωπή.
Πώς έχει εξελιχθεί ο τρόπος με τον οποίο δουλεύετε μέσα στα χρόνια; Για παράδειγμα, χρησιμοποιείτε την τεχνολογία;
Δεν έχει αλλάξει τίποτα. Εδώ και 50 χρόνια δουλεύω με το μολύβι -απλώς πλέον αντί για το παραδοσιακό μολύβι και χαρτί χρησιμοποιώ μια γραφίδα αφής και το ipad. Δουλεύω με το πρόγραμμα StaffPad και η παρτιτούρα βγαίνει αυτόματα. Αυτού του είδους την τεχνολογία, εγώ την καταλαβαίνω και την αποδέχομαι. Αν την είχα 25 χρόνια πριν θα είχα γράψει μουσική όχι μόνο για 100 αλλά για 500 ταινίες, γιατί χρειάστηκε να αρνηθώ κάποιες προτάσεις γιατί δεν είχα χρόνο για όλες. Με την σημερινή τεχνολογία, θα προλάβαινα.
Την τεχνολογία που μπορεί να προσφέρει σε έναν σκηνοθέτη ένα μουσικό θέμα "στο στυλ του Preisner”, αν το ζητήσει από μια εφαρμογή Τεχνητής Νοημοσύνης, την αποδέχεστε;
Ακόμα και πριν από την Τεχνητή Νοημοσύνη, υπήρχαν πολλοί συνθέτες σε όλο τον κόσμο και στην Ελλάδα οι οποίοι αντέγραφαν τη μουσική μου. Ποτέ όμως το αντίγραφο δεν είναι σαν το αυθεντικό. Δεν θα είμαι εγώ. Αλλά αν θέλει κάποιος να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο, εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα.
Είπατε ότι έχετε ένα σπίτι στη Ρόδο. Περνάτε πολύ χρόνο στην Ελλάδα;
Η Ελλάδα είναι η δεύτερη πατρίδα μου. Πιστεύω ότι στην προηγούμενη ζωή μου ήμουν Έλληνας. Αγαπώ την Ελλάδα.
