Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου Σταθμός, σκηνοθέτης και ηθοποιός Μάνος Καρατζογιάννης μιλάει στη Madame Figaro για το μεταπανδημικό θέατρο και τις "ιαματικές" του ιδιότητες.
Ποτέ δεν ονειρευόταν τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή ούτε το επάγγελμα του σκηνοθέτη. Ο Μάνος Καρατζογιάννης μεγάλωσε στο Παγκράτι και τα Μελίσσια και μερικά χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε στα Εξάρχεια για να σπουδάσει ηθοποιός στη σχολή του Γιώργου Αρμένη.
Ο ποινικολόγος πατέρας του δε συμφωνούσε, εκείνος όμως ήξερε από πολύ μικρός τι ήθελε να κάνει και γι’ αυτό του ζητούσε τα Σαββατοκύριακα να τον πηγαίνει να βλέπει παντός είδους παραστάσεις. Σήμερα έχει συνεργαστεί με αρκετούς από τους ηθοποιούς που τότε τους ζητούσε αυτόγραφα, όπως η Νένα Μεντή και ο Χρήστος Χατζηπαναγιώτης.
Μετά από χιλιάδες θεατρικά χιλιόμετρα και σε μια δύσκολη οικονομικά και συναισθηματικά περίοδο –είχε μόλις χάσει τον πατέρα του– γνώριζε ότι έπρεπε να πάρει την ευθύνη του εαυτού του. Μαζί με αυτήν ανέλαβε και το Θέατρο Σταθμός ως καλλιτεχνικός διευθυντής ύστερα από πρόταση του από μηχανής θεού Νίκου Μάκκα. Επτά χρόνια μετά αισθάνεται δικαιωμένος για την επιλογή του.
Είσαι ο ερμηνευτής του θεατρικού μονολόγου Όταν μεγαλώσω, θα γίνω Νάνα Μούσχουρη, που έκανε πανευρωπαϊκή πρεμιέρα στην Αθήνα σε σκηνοθεσία Ελισσαίου Βλάχου, αμέσως μετά το Φεστιβάλ της Αβινιόν στη Γαλλία, όπου πρωτοπαρουσιάστηκε το 2019. Αντιλαμβάνομαι πως μέσω αυτού διανύεις μια περίοδο απολογισμού ζωής.
Έχεις δίκιο. Δεν είναι καλλιτεχνικός, αφού στα 20 χρόνια είναι ο πέμπτος που παίζω – έχω σκηνοθετήσει δέκα. Εδώ με γοήτευσε κάτι πιο βαθύ, ταυτίζομαι με τον ήρωα που υποδύομαι, τον Μιλού, στο γεγονός ότι από μικρός διεκδικούσε το όνειρό του και η τέχνη τον βοήθησε να βρει τη δική του αλήθεια. Παρότι αγαπητός, στην εφηβεία είχα να αντιμετωπίσω αρκετά σκοτάδια και για τον ίδιο λόγο είμαι ευγνώμων στο θέατρο. Αυτή η παράσταση κάπως κεφαλαιοποιεί ένα κομμάτι της ζωής μου μέσα μου.
Μου θυμίζει λίγο τον Μικρό Πρίγκιπα.
Αυτό ακριβώς έλεγα στους συνεργάτες μου, ότι, όπως ξεκινάει το έργο, μου έφερε στο μυαλό την αρχή του Μικρού Πρίγκιπα, που έλεγε "Κάποτε όταν ήμουν 6 χρονών, έδειξα το σχέδιό μου στους μεγάλους" και είχε ζωγραφίσει έναν βόα μέσα από ένα καπέλο. Έχει αυτούς τους δύο δραματικούς χρόνους που, ενώ έχει βρει τον δρόμο του, πηγαίνει πίσω στην παιδική του ηλικία διατηρώντας ατόφιο ένα αγνό κομμάτι της ψυχής του.
Ποιο μήνυμα θα ήθελες να εισπράξει κάποιος βλέποντας την παράσταση;
Το πρώτο είναι να διεκδικεί τα όνειρά του, όσο ανέφικτα κι αν φαντάζουν. Με συγκινεί αυτό στο έργο. Ο Μιλού είναι ένα φτωχόπαιδο από μια γαλλική επαρχιακή πόλη που κάνει πραγματικότητα το όνειρό του να γίνει συγγραφέας, ένα όνειρο που ανακάλυψε σιγά σιγά μέσα από τη Νάνα. Όσο για το δεύτερο, το έργο έχει έναν αστείο τρυφερό τρόπο, που όμως σε κάνει να αναρωτιέσαι πού το πάει. Θα ήθελα ο θεατής να μάθει να μη βιάζεται να κρίνει τον διπλανό του από την πρώτη εικόνα, να δίνει περισσότερο χρόνο, να ακούει. Αυτό είναι το μεγαλύτερο χάρισμα που μπορεί να έχει κάποιος.
Ξέρεις πόσο οξύμωρο ακούγεται αυτό στην εποχή της εικόνας;
Είναι μεγάλη η εισβολή της τεχνολογίας στη ζωή μας, ειδικά με τα κινητά, που μας παρέχουν όμως και φοβερές ευκολίες. Κάπως έχουν αλλάξει και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, σαν να έχουν επηρεάσει τις ίδιες μας τις αισθήσεις. Γι’ αυτό συχνά λέω ότι το πιο δύσκολο είναι να δούμε έναν κανονικό άνθρωπο στη σκηνή.
Πέρυσι, επίσης, μου είχες πει ότι "το θέατρο μας μαθαίνει ενσυναίσθηση".
Και γι’ αυτό θεωρώ ότι είναι μοχλός της δημοκρατίας. Ο κόσμος παρακολουθεί παραστάσεις και ευαισθητοποιείται. Το θέατρο χθες εδώ στην Καστοριά ήταν γεμάτο, έβλεπα πώς ο κόσμος πρόσεχε τον Αντώνη Μυριαγκό, που μιλούσε για την κλιματική αλλαγή, και την ανταπόκρισή του μετά την παράσταση (σ.σ. σκηνοθετεί την παράσταση 2071: Ο κόσμος που θα αφήσουμε στα παιδιά μας). Είχαν όλοι καταλάβει τι μέλλει γενέσθαι και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό.
"Η τέχνη είναι ένας ελιγμός ευτυχίας ώστε να υπάρχουμε κάπως αναπαυτικά δυστυχισμένοι" είχε πει ο Νίκος Καρούζος. Συμφωνείς;
Είναι αυτό που λέω κι εγώ, ότι μέσα από την τέχνη γινόμαστε λιγότερο απαρηγόρητοι. Είμαστε βαθιά απαρηγόρητα πλάσματα. Όπως λέει επίσης ο Ιονέσκο, "είμαστε χρονομετρήσιμοι". Τα χρόνια περνούν και έχουμε να αντιμετωπίσουμε απώλειες, τη φθορά του ίδιου του σώματός μας, δεν είναι εύκολο. Είναι η σωτηρία μας, ένα αντίβαρο.
Άρα, υπάρχει ίσως σύνδεση με τη φράση "Τα πραγματικά δε μ’ αρέσουν και τα ιδανικά δεν τα βρίσκω" του Henri-Frédéric Amiel, που είδα στο site του Θεάτρου Σταθμός.
Ναι, η πορεία που ακολουθούμε μέσα από μικρές καθημερινές επιλογές –το βιβλίο που θα διαβάσουμε, οι σχέσεις που θα συνάψoυμε κ.λπ.– καθορίζει τη διαδρομή μας. Κάθε απόφαση και κάθε βήμα συντελούν στην έξοδό μας από αυτή τη ζωή.
Σε αγχώνει αυτό ως σκέψη;
Υπήρξε ένα διάστημα στη ζωή μου που έχασα έξι επτά ανθρώπους μέσα σε δύο χρόνια: τον πατέρα μου, που ήταν πολύ νέος, τον παππού μου, τη γιαγιά μου, φίλους... Κάπως χωρίζω τη ζωή μου σε πριν και μετά από αυτό. Συμβαίνει κάτι παράδοξο: Φυσικά και πονάμε πολύ από τις απώλειες, αλλά μέσα από αυτό που χάνεις είναι που κερδίζεις, όχι επειδή αποκτάς χρήματα ή φήμη. Συναισθηματικά πλουτίζουμε μέσα από επώδυνες διαδικασίες. Δεν αισθάνομαι ακόμη έτοιμος να ξανασυμβούν, όμως παραδέχομαι ότι μέσα από αυτές ωριμάζω. Αλλιώς εκτιμάς τη ζωή όταν γνωρίζεις τον θάνατο.
Εν ολίγοις, μετά ακολουθεί η ανάσταση.
Ναι, όπως πάντα.
Άρα, πιστεύεις στον Θεό;
Πιστεύω, αλλά δεν είμαι ο άνθρωπος που θα πάει, π.χ., στην εκκλησία την Κυριακή. Νομίζω ότι ο Θεός σχετίζεται και με την τέχνη. Συχνά ανακαλώ μια φράση του Γιώργου Χειμωνά: "Η τέχνη είναι ό,τι απέμεινε από τον Θεό". Ο Θεός υπάρχει στην καθημερινότητά μας, μέσα μας, σε κάθε δραστηριότητα όπου αγωνιζόμαστε για μια ανώτερη συνείδηση.
Το θέατρο μετά την πανδημία πώς σου φαίνεται;
Έδωσε μεγάλη μάχη μαζί με τους ανθρώπους του. Αισθανθήκαμε μεγάλη ανασφάλεια για το αν θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε στις δουλειές μας. Υπάρχει καλό θέατρο στην Ελλάδα. Μπορεί να ακουστώ λίγο ντεμοντέ, αλλά για μένα ο "εχθρός" εξακολουθεί να είναι η τηλεόραση. Καταλαβαίνω ότι είναι πολύ έντονη λέξη και, ναι, φυσικά είναι ωραίο να κάνουν οι ηθοποιοί σειρές και να τις βλέπει ο κόσμος. Απλώς θα προτιμούσα να μην ψυχαγωγείται αποκλειστικά από την τηλεόραση και τις ψηφιακές πλατφόρμες, που καλώς κάνουν και υπάρχουν. Ύστερα δεν μπορεί οι εκπομπές να αφιερώνουν το 90% του χρόνου τους για να αναλύσουν τη μυθοπλασία και κάπου εκεί, κατ’ επίφαση, να ασχολούνται λίγο και με τον πολιτισμό. Ξέρουμε όλοι πόσο χρόνο και κόπο απαιτεί μια καλή θεατρική ερμηνεία, όπως επίσης είναι κατανοητό ότι λόγω βιοπορισμού σε μεγάλο βαθμό το θέατρο έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Το θέατρο, και για τον ηθοποιό και για τον θεατή, προσφέρει ένα είδος θεραπείας μέσα από αυτά τα "ιαματικά" σπουδαία κείμενα και την εμπειρία που μοιραζόμαστε από κοινού.
Ο ηθοποιός κατέχει τη θέση που του αξίζει σήμερα;
Όχι, αλλά δεν είμαστε οι μόνοι. Εμείς έχουμε δημόσιο λόγο και ακούγεται που λέμε ότι το επάγγελμά μας δεν πληρώνεται καλά. Ξέρω όμως και πολύ κόσμο σε άλλους χώρους, σε δύσκολες συνθήκες, που βιώνει το ίδιο. Σ’ εμάς, επειδή ψάχνεις δουλειά δυο τρεις φορές τον χρόνο, ξεκινάς να διαπραγματευτείς την αμοιβή σου όντας ήδη ανασφαλής.
Ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου Σταθμός, αισθάνεσαι το βάρος της ευθύνης που έχει η νέα γενιά να θέσει επιτέλους σωστές βάσεις για την επόμενη;
Σαφέστατα. Μπαίνω στον έβδομο χρόνο τώρα και προσπαθώ συνέχεια να υπάρχουν συνθήκες που να ικανοποιούν τους δημιουργούς σε καλλιτεχνικό και οικονομικό επίπεδο. Υπάρχει πάντα η αγωνία πριν από τις γιορτές και τις διακοπές να έχουν πληρωθεί όλοι και φυσικά η έγνοια για το ρεπερτόριο να είναι σύγχρονο, δυναμικό, πολυποίκιλο. Μου αρέσει πολύ το δημιουργικό "ανακάτεμα" της δικής μου γενιάς με την παλιότερη.
Ποια είναι η δική σου ηθική ανταμοιβή;
Κάποια στιγμή μες στην πανδημία δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από έναν θεατή που ήθελε να με δει. Ήθελε να μου δώσει 500 ευρώ σε έναν φάκελο για να στηρίξει το θέατρο που ήταν κλειστό. Τότε κάναμε μια καμπάνια κιόλας με το ΣΕΗ που λεγόταν "Η καλοσύνη των ξένων" για το Σπίτι του Ηθοποιού και το ίδιο το σωματείο. Χθες μου είπε ένας πιο μεγάλος σε ηλικία θεατής: "Ευτυχώς που σας γνώρισα τώρα, γιατί θα άλλαζα επάγγελμα". H Κατερίνα Χέλμη, επίσης, σε μια συνέντευξή της είχε δηλώσει ότι αισθανόταν πολύ τυχερή που στο τέλος της ζωής της με γνώρισε και συνεργαστήκαμε. Περιστατικά όπως αυτά είναι η δική μου ανταμοιβή.
Τι θα δούμε στο Θέατρο Σταθμός τη νέα σεζόν;
Το φετινό καλλιτεχνικό πρόγραμμα είναι αφιερωμένο στη γυναίκα. Μεταξύ άλλων, θα δούμε γυναίκες συγγραφείς, όπως οι Yasmina Reza, Μαρία Λαϊνά, Λούλα Αναγνωστάκη, Σοφιάννα Θεοφάνους, σκηνοθέτιδες όπως οι Αικατερίνη Παπαγεωργίου, Μαίρη Ξανθοπουλίδου, Ερμίνα Κυριαζή, Αθηνά Δελιάδη, παραστάσεις εμπνευσμένες από πολύ σημαντικές γυναίκες, όπως η Νάνα Μούσχουρη και η Φλέρυ Νταντωνάκη, ένα αφιέρωμα για την Έλλη Λαμπέτη με αφορμή τα 40 χρόνια από τον θάνατό της, αλλά περισσότερες λεπτομέρειες μπορούν να δουν οι αναγνώστριες στο site του Θεάτρου Σταθμός, stathmostheatro.gr.
Φωτογραφίες: Βασίλης Μαντάς
