Η Εσθονή σκηνοθέτης, Anna Hints, θέλει να δημιουργήσει ένα "ασφαλές μέρος" για τους θεατές της.
Οι πρακτικές δυσκολίες των γυρισμάτων του Smoke Sauna Sisterhood της Anna Hints μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητές αν σκεφτεί κανείς ότι το συνεργείο και τα μηχανήματα έπρεπε να βρίσκονται για πολλές ώρες μέσα σε έναν χώρο με υγρασία και καπνό.
Η πραγματική πρόκληση όμως για την Anna Hints ήταν να διατηρήσει –μαζί με την ασφάλεια όλων– και τη συναισθηματική οικειότητα των γυναικών του ντοκιμαντέρ. Η Εσθονή σκηνοθέτις θέλει μέσα από την ταινία της και την παράδοση που υπάρχει στη χώρα της να δημιουργήσει ένα "ασφαλές μέρος" για τους θεατές της.
Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτή την ταινία;
Προέρχομαι από την κουλτούρα της καπνιστής σάουνας και μια σημαντική στιγμή που θυμάμαι είναι όταν ήμουν 11 χρονών και είχε πεθάνει ο παππούς μου, πριν από την κηδεία πήγαμε σε καπνιστή σάουνα και εκεί η γιαγιά μου μου αποκάλυψε ότι ο παππούς την είχε προδώσει και έζησε για κάποια χρόνια με μια άλλη γυναίκα. Απελευθέρωσε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα: απογοήτευση, πόνο, θυμό. Εμείς ήμασταν εκεί χωρίς να κρίνουμε, απλώς την παρατηρούσαμε να απελευθερώνει όλα αυτά τα συναισθήματα και, μόλις βγήκαμε, ένιωσα ότι η γιαγιά τον είχε συγχωρέσει. Εκεί μου εντυπώθηκε η ιδέα ότι η καπνιστή σάουνα είναι ένας ασφαλής χώρος όπου όλες οι εμπειρίες μπορούν να μοιραστούν και όλα τα συναισθήματα μπορούν να ακουστούν.
Η ιδέα για την ταινία ήρθε το 2015 ενώ ήμουν σε ένα μοναστήρι με τη μητέρα μου και έκανα ένα silence retreat – 26 μέρες σιωπής. Εκεί οραματίστηκα να δημιουργήσω για τους θεατές την ίδια εμπειρία, την ίδια ενέργεια, το ίδιο συναίσθημα. Είχα όμως έναν κανόνα: να μη μιλήσουμε από πριν γι’ αυτά που θα ειπωθούν στην καπνιστή σάουνα. Κάθε φορά που πηγαίναμε στο γύρισμα δεν ξέραμε τι συναισθήματα θα αναδυθούν. Ήταν πάντα ένα νέο, άγνωστο πεδίο.
Η αίσθηση του ντοκιμαντέρ όμως, το πώς προέκυψε και γιατί ήθελα να το κάνω, δεν άλλαξε. Αυτή είναι μια εσωτερική φωνή που είναι πολύ σημαντικό για τον σκηνοθέτη να διατηρήσει γιατί υπάρχουν πάντα πολλές φωνές γύρω του στη διαδικασία – και ήταν μια μακρά διαδικασία. Για την ολοκλήρωση της ταινίας χρειάστηκαν επτά χρόνια και στα δύο από αυτά έκανα επιμέλεια.
Η καπνιστή σάουνα είναι παράδοση στην Εσθονία;
Είναι μια ζωντανή παράδοση στη νοτιοανατολική Εσθονία και μάλιστα έχει μπει στους Καταλόγους της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις γυναίκες γιατί μπορούν να είναι γυμνές και ευάλωτες εκεί.
Θεωρείς σημαντικό να δουν το ντοκιμαντέρ και οι άντρες;
Φυσικά. Όταν η ταινία κυκλοφόρησε στις εσθονικές αίθουσες, επικοινώνησαν μαζί μου πολλοί άντρες. Μου εξηγούσαν ότι, όταν πηγαίνουν στην καπνιστή σάουνα, μιλούν για βλακείες αντί για ουσιαστικά θέματα. Μου ζητούσαν να φτιάξω μια ταινία για την αδελφότητα των αντρών και τους απαντούσα ότι πρώτα πρέπει να τη δημιουργήσουν αυτή την αδελφότητα. Το πρόβλημα είναι η πατριαρχική νοοτροπία, από την οποία και υποφέρουμε όλοι από αυτή – γυναίκες και άντρες. Έχω επικοινωνήσει με πολλούς άντρες θεατές της ταινίας και θυμάμαι ότι ένας από αυτούς έκλαιγε στην αγκαλιά μου επί 20 λεπτά.
Έπειτα απολογήθηκε για τα δάκρυά του. Του είπα: "Θα πρέπει να σταματήσουμε να απολογούμαστε για τα δάκρυά μας. Άσ’ τα να τρέξουν". Αυτό που είναι επίσης ενδιαφέρον όταν πηγαίνεις στην καπνιστή σάουνα είναι ότι βγάζεις τα κανονικά ρούχα σου αλλά και τα συναισθηματικά. Είναι τελετουργική γύμνια και δεν έχει τίποτα σεξουαλικό. Για μένα, λοιπόν, ήταν πολύ σημαντικό κάνοντας γύρισμα με γυμνά γυναικεία σώματα να το αποδώσουμε με έναν τρόπο που να μην υπάρχει σεξουαλικοποίηση ή αντικειμενικοποίησή τους. Άντρες που έχουν επικοινωνήσει μαζί μου αναφέρουν ότι η ταινία ήταν ένας νέος τρόπος να δουν το γυναικείο σώμα.
Υπάρχουν μυστικά που δεν πρέπει ποτέ να ειπωθούν;
Όχι. Χρειαζόμαστε "ασφαλή μέρη" όπου μπορούμε να μοιραστούμε αυτά τα μυστικά και κοινότητες που ακούν χωρίς να κρίνουν. Αυτή είναι η ομορφιά της καπνιστής σάουνας. Έρχεσαι σε επαφή με τη δική σου φωνή σε ένα βαθύ επίπεδο και καταλαβαίνεις ότι έχεις το δικαίωμα να υπάρχεις και δε χρειάζεσαι την επιβεβαίωση των άλλων.
Όταν δημιουργούμε αυτού του είδους την ασφάλεια στην κοινωνία, τότε στην πραγματικότητα περιορίζουμε τη βία. Γιατί πολλά μυστικά, όταν καταπιέζονται, όπως συνήθιζε να λέει η γιαγιά μου, γίνονται τέρατα σε αυτό το σκοτάδι. Δεν πρέπει να φοβόμαστε να ρίξουμε φως στις σκοτεινές γωνιές. Τότε μόνο υπάρχει θεραπεία και αυτά τα τέρατα δεν αρχίζουν να δρουν. Θα πρέπει όμως να δημιουργήσουμε αυτή την ασφάλεια και στην κοινωνία.
Θα έλεγες ότι η ταινία σου είναι μια μεταφορά για το πώς θα ήθελες να είναι ο κόσμος;
Θέλω να δώσω αυτή τη δυνατότητα. Ταξιδεύοντας σε όλο τον κόσμο, συνειδητοποιώ πόσο λίγοι άνθρωποι έχουν αυτή τη δυνατότητα και πόσο μεγάλη είναι η ανάγκη γι’ αυτά τα "ασφαλή μέρη". Είναι εφικτό να είσαι ευάλωτος με τους άλλους. Δε σε κάνει αδύναμο, στην πραγματικότητα σε κάνει δυνατό. Το να έχεις το θάρρος να είσαι ευάλωτος είναι η πραγματική δύναμη.
