Από 16 Ιουνίου έως 9 Ιουλίου η πανέμορφη πρωτεύουσα της Ηπείρου πλημμυρίζει με πλάσματα ανθρώπινα, παράξενα, ψηφιακά, μεταφυσικά
Τα Γιάννενα είναι μια πόλη που σε απορροφά αμέσως. Με το που βρεθείς εκεί το δέρμα σου ποτίζει με τη φημισμένη υγρασία του. Καιρός Λονδίνου στην καρδιά της Ηπείρου, μέσα Ιουνίου.
Βρέθηκα εκεί για την έκθεση "Plásmata ΙΙ: Ioannina” της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Τα πλάσματα "ανθρώπινα, παράξενα, ψηφιακά, μεταφυσικά”, ξεκίνησαν τη διαδρομή τους πέρσι από το Πεδίον του Άρεως και φέτος αναδύθηκαν από τη λίμνη Παμβώτιδα για να πάρουν τη θέση τους στην παραλίμνια οδό και να συνομιλήσουν με τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης.
Λίγο πριν ξεκινήσει η δημοσιογραφική ξενάγηση η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια της Στέγης, που συμμετέχει και η ίδια ως εικαστική καλλιτέχνιδα μας κάνει μια μικρή εισαγωγή που αφορά το έργο της ΜΑΝΑ, που παρουσιάζεται μέσα σε ένα καταφύγιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο είναι για πρώτη φορά επισκέψιμο για το κοινό. Το έργο είναι αφιερωμένο ως δημόσιο ευχαριστώ, στην μητέρα της, την ακαδημαϊκό κ. Ελένη Κουρμαντζή.
"Με τον Μανώλη Μανουσάκη έχουμε ξαναδουλέψει μαζί. Ξεκινήσαμε με μια διάθεση να κάνουμε ένα ηχητικό έργο γενικά για τα Γιάννενα, μαζέψαμε αφηγήσεις ανθρώπων, κυκλοφορήσαμε πάρα πολύ στην πόλη ηχογραφώντας τα πάντα. Οι ήχοι που ακούγονται μέσα στο έργο είναι όλοι από τα Γιάννενα, όλα τα data είναι από την πόλη, τα κρουστά για παράδειγμα είναι οι σταγόνες της καταρρακτώδους βροχής πάνω στον τσίγκο, ενώ τους ήχους νερού τους έχουμε πάρει με υδρόφωνα μέσα από τη λίμνη.
Αν και ξεκίνησε ως ένα έργο για τα Γιάννενα εξελίχθηκε σε προσωπικό έργο εξού και το άγχος μου. Το άγχος μου δεν έχει να κάνει με το πόσο θα εκτεθώ, γιατί εκτίθεμαι απεριορίστως όπως ξέρετε, αλλά με το ότι θα δει το έργο η μάνα μου.
Η μάνα μου δεν ξέρει τι θα δει, δεν ξέρει καν ότι το έργο λέγεται MANA, δεν ξέρει ότι είναι ένα έργο για εκείνη. Επειδή δυσκολευόμαστε να πούμε στις μανάδες μας το "ευχαριστώ” που θέλουμε, με αυτό τον τρόπο θέλησα να της πω ένα δημόσιο "ευχαριστώ” γιατί είναι μια φυσιογνωμία πολύ σημαντική γι’ αυτή την πόλη και επιπλέον είναι μια τοπικίστρια με ιστορικό βάθος και ιστορική γνώση ως καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο. Και εμείς μεγαλώσαμε με τη λογική ότι αν είσαι από τα Γιάννενα αυτό κάτι σημαίνει, δηλαδή ότι είσαι ένας πολίτης που τον νοιάζει ο δημόσιος χώρος, που αντιλαμβάνεται τι σημαίνει ιστορία, που σέβεται και που εν τέλει έχει κουλτούρα πόλης. Αυτό το ευχαριστήριο δώρο λοιπόν ακουμπάει σε κάποια στοιχεία και πρόσωπα που για τη μάνα μου είχαν πολύ μεγάλη σημασία.
Οι στίχοι που ακούγονται είναι στίχοι που απαγγέλει ο ποιητής Γιάννης Δάλλας, ένας πολύ σημαντικός άνθρωπος για τη ζωή μας, οικογενειακός φίλος αλλά και επιβλέπων καθηγητής του διδακτορικού της μάνας μου. Μετά ακούγεται ένα τραγούδι από τον παππού μου τον Τάκη Κουρμαντζή, από μια ηχογράφηση που πήραμε από μια VHS κασέτα που ευτυχώς είχαμε ψηφιοποιήσει με τον αδερφό μου. Τον Μάρτιο του 1983 ο παππούς μου έλαβε μέρος στο "Να η ευκαιρία” και πήρε το α’ βραβείο για την ερμηνεία δημοτικού τραγουδιού. Ύστερα ακούγεται η φωνή της μαμάς μου, που δεν ήξερε ότι ηχογραφείται, η οποία αφηγείται τη βάφτισή της. Η μάνα μου βαφτίστηκε 9 χρονών και η αδερφή της 7 γιατί ο παππούς μου περίμενε την αδερφή του τη Λένγκω που είχε πάει μετανάστρια στην Αμερική. Τον παππού μου τον πλήγωνε η ιδέα ότι η Λένγκω δεν θα ήταν σε αυτή τη βάφτιση. Η Λένγκω τελικά ήρθε στα Γιάννενα μετά από 40 χρόνια.
Στο τέλος της εγκατάστασης θα ηρεμήσετε, θα βρεθείτε σε ένα άλλο περιβάλλον, σε μια μήτρα. Μια μήτρα προκειμένου να ξαναγεννηθώ στα γενέθλια μου, 16 Ιουνίου που είναι και τα εγκαίνια, στα Γιάννενα.
Μπήκαμε όλοι μαζί ως ομάδα στην ιστορία της οικογένειας και ελπίζω αυτό το προσωπικό να γίνει συλλογικό”.
Διαβάστε ακόμη: Ορέστης Χαλκιάς | Μετά το Maestro επιστρέφει στην Επίδαυρο με πρωταγωνιστικό ρόλο
Πράγματι, η Παναγιωτάκου και ο Μανουσάκης καταφέρνουν να παραδώσουν στο κοινό ένα έργο με βαθύ συναίσθημα που δεν εκβιάζει τη συγκίνηση αλλά τελικά την προκαλεί. Ο ίδιος ο χώρος, το καταφύγιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στα τείχη του κάστρου της πόλης, είναι ατμοσφαιρικός. Λίγο πριν μπούμε μέσα έρχεται και το disclaimer για όσους είναι πιθανόν να νιώσουν δυσφορία σε μικρούς, κλειστούς χώρους, σε έντονους ήχους ή έντονα φώτα. Όμως στα λίγα λεπτά που κρατάει η περιήγηση η "αφήγηση” του έργου σε κερδίζει τόσο που δεν υπάρχει τίποτα το αρνητικό, μόνο η αίσθηση ότι η ροή της ζωής και της ιστορίας του καθένα μας χωριστά αλλά και όλων μας είναι τόσο ορμητική που απλώς συμβαίνει με εσένα να στροβιλίζεσαι σε ένα μείγμα παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Στο τέλος, μια γήινη μήτρα σε καθησυχάζει καθώς οι ήχοι από τον βυθό της λίμνης είναι γνώριμοι όσο και οι ήχοι μέσα από την κοιλιά της μάνας μας. Ένα βήμα προς στην έξοδο, ένα βήμα μόνο και βγαίνουμε από τα έγκατα στο φως. Τόσο λίγο απέχει το έξω από το μέσα, τόσο λεπτό είναι το τείχος μας.
Άλλο έργο που προσωπικά ξεχώρισα είναι η "Μέδουσα", ένα γλυπτό από μπρούτζινο σώμα και λαστιχένιες "πλεξούδες", το οποίο αναφέρεται στον γνωστό μύθο της Μέδουσας, αλλά και στη γυναικοκτονία της κυρα-Φροσύνης και 17 ακόμη γυναικών στη λίμνη Παμβώτιδα από τον Αλή Πασά. Σχεδιασμένο έτσι ώστε να είναι σε επαφή με το νερό, το γλυπτό παίρνει σχήμα από την κίνηση των "πλεξούδων-πλοκαμιών" και χρώμα από τα φύκια. Ένα βίντεο-αφήγημα προβάλλεται στην οθόνη της εγκατάστασης, με εικόνες που μιλούν για την ευαλωτότητα και τη φρίκη, τη μνήμη και τη λήθη, αλλά και το πέρασμα του χρόνου. Σκοτεινό και ταυτόχρονα δυναμικό παρότι μιλά για την ευαλωτότητα με συγκίνησε για την τρυφερότητα που αναδύεται από τις λαστιχένιες πλεξούδες που καλύπτουν τα σκαλιά, σαν μια γυναίκα που το ίχνος της ποτέ δεν χάνεται, σαν την τελευταία εικόνα που έμεινε πίσω πριν την τέλεση της γυναικοκτονίας. Το έργο είναι δημιούργημα της Κατερίνας Κομιανού.
Επίσης ξεχώρισα τα:
Mycelium Network, το Γερμανού Matthias Fritsch, ένα ζωντανό γλυπτό κρυμμένο στο καταφύγιο του παλιού κάστρου των Ιωαννίνων. Σε αυτό καλλιεργούνται και φιλοξενούνται έξι είδη μανιταριών: πέντε από αυτά είναι βρώσιμα, ενώ το έκτο είναι ένα εξαιρετικά ισχυρό μανιτάρι με θεραπευτικές ιδιότητες.
Το έργο "Transfiguration” [Μεταμόρφωση], μια διαρκώς μεταβαλλόμενη κινούμενη φιγούρα μεταμορφώνεται μπροστά στα μάτια μας, με έναν ρυθμό που συμβάλλει στη δική μας συναισθηματική ταραχή. Όσο το πλάσμα αυτό περπατά, τόσο περισσότερο εξελίσσεται. Τα πέτρινα βήματά του αντηχούν μέταλλο, υγρό και ξύλο, δίνοντάς μας την αίσθηση πως ξαναφτιάχνεται η ίδια η ζωή σε κάποια πρωτογενή μορφή της. Η φιγούρα του έργου μοιάζει οικεία αλλά και εξωπραγματική, ενώ ο ηχητικός σχεδιασμός εντείνει την αίσθηση ενός κολοσσιαίων διαστάσεων ρεαλισμού, σαν να εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μας τα γεωλογικά δομικά στοιχεία της ζωής. Το έργο είναι δημιούργημα της συλλογικότητας καλλιτεχνών νέων μέσων Universal Everything.
Το έργο Flare (Oceania) του John Gerrard είναι μια σημαία από φλόγεςπου υψώνεται σε μια προσομοίωση θαλάσσιου τοπίου σε πραγματικό χρόνο, βασισμένη σε φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από τον Uili Lousi στον τόπο των προγόνων του, το νησιωτικό αρχιπέλαγος Τόνγκα στον Ειρηνικό ωκεανό. Έτσι ο Ειρηνικός ωκεανός και η λίμνη Παμβώτιδα ενώνονται σε ένα μήνυμα για την κλιματική αλλαγή και μια έκκληση για δράση στην κατεύθυνση μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή.
Το filo της Μαρίας Βαρελά. Η εγκατάσταση της Βαρελά εξετάζει τη σχέση της γιαννιώτικης συρματερής αργυροχοΐας με αυτήν του κεντητού διακόσμου του πιρπιρί και επικεντρώνεται στο κοινό χαρακτηριστικό τους: τη μονοκονδυλιά του σχεδίου, αλλά και την αλληλεξάρτησή τους, η οποία οδήγησε στην προοδευτική και παράλληλη εξαφάνισή τους. Ο τίτλος του έργου αντλεί από την ιταλική λέξη /ˈfilo/, τη ρίζα της λέξης φιλιγκράνα, η οποία αναφέρεται στο υλικό της διακόσμησης – δηλαδή στο νήμα ή το σύρμα. Το σχέδιο που απεικονίζεται στο έργο της Βαρελά προκύπτει από την εκπαίδευση ενός αλγορίθμου μηχανικής μάθησης και τον συνδυασμό των δύο τεχνικών, ενώ διερευνά το κατά πόσο η τεχνολογία μπορεί να είναι παρούσα και να υποστηρίξει τη συνέχιση μιας παραδοσιακής τεχνικής και τέχνης.
Το έργο "#thehead | Zéte” βασίζεται στην εν εξελίξει έρευνα του Πάνου Σκλαβενίτη για τη μεταμφίεση και το καρναβαλικό, αντλώντας υλικό από έθιμα των Ιωαννίνων, της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου και των Βαλκανίων. Αληθινές και κατασκευασμένες αφηγήσεις συναντιούνται και πρωταγωνιστούν σε μια συλλογική περφόρμανς όπου κυριαρχούν οι ζωομορφικές και φυτομορφικές μεταμφιέσεις, καθώς και το πολυφωνικό τραγούδι. Το έργο συνδιαλέγεται με την παράδοση, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη. Δημιουργεί μια αίσθηση γιορτής ενός συμπεριληπτικού κόσμου, που περικλείει στοιχεία διαφορετικών εποχών και προσεγγίσεων. Το απόγευμα του Σαββάτου εκτυλίχθηκε μια πολύ δυνατή περφόρμανς από την εξαιρετική ομάδα περφόρμερ που συνεργάστηκαν με τον εικαστικό. Τα Plasmata του Σκλαβενίτη τράβηξαν τα βλέμματα των περαστικών και κέρδισαν το ενδιαφέρον τους με την αμεσότητα και την ελευθερία της ύπαρξής τους.
Πέρα από τα έργα που φτιάχτηκαν ή προσαρμόστηκαν στην έκθεση 11 τοπόσημα των Ιωαννίνων εντάχθηκαν αβίαστα σε αυτήν. Σύμφωνα με την επιμελητική ομάδα (Πρόδρομος Τσιαβός, Γιώργος Τζιρτζιλάκης και Δάφνη Δραγώνα), τα Plásmata είναι μία έκθεση για το ψηφιακό χωρίς να εγκλωβίζεται στη φόρμα του. "Σ' ένα σημείο του τείχους υπάρχει ένας κισσός. Όταν ρωτήσαμε τι θα γίνει αν φύγει ο κισσός μας απάντησαν "δεν θα υπάρχει και το τείχος". Το ένα στηρίζει το άλλο. Αυτή είναι η κυρίαρχη μεταφορά για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την τεχνολογία σε αυτή την έκθεση. Μια συμβιωτική σχέση που έχει μέσα της την έγνοια, την προστασία και την αγάπη" εξήγησαν.
Σχετικά με αυτό στη συνέντευξη τύπου ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, κ. Αντώνης Παπαδημητρίου εμφανώς συγκινημένος υπογράμμισε ότι "Αυτό που με εντυπωσίασε είναι η οικειοποίηση του χώρου. Δηλαδή είδαμε το τοπίο να οικειοποιείται τα έργα και τα έργα το τοπίο, τα έργα να συνομιλούν μεταξύ τους αλλά και με την πόλη. Κάποια από αυτά είχαν παρουσιαστεί και στην Αθήνα. Εδώ όμως δείχνουν αλλιώς" και συνέχισε λέγοντας ότι τα ""Plásmata" -και ως άκουσμα μόνο- θυμίζουν ότι στο επίκεντρο των δράσεων του Ιδρύματος Ωνάση έχουμε πάντοτε τους ανθρώπους. Με αυτούς δημιουργούμε δίκτυα συνεργασίας και καινοτομίας".
Tα Plásmata II αν και ψηφιακά προκαλούν αναλογικά συναισθήματα. Plásmata είναι και τα δημιουργήματα και οι δημιουργοί και όλοι όσοι βρεθήκαμε ή θα βρεθούμε στον έκθεση. Και γι΄αυτό το συλλογικό αίσθημα της σύνδεσης και της συμμετοχής είναι κοινό σε όλα μας.
*όλες οι φωτογραφίες είναι της Πηνελόπης Γερασίμου για την Onassis Stegi
