Βοηθώντας τα αγόρια να αναπτύξουν δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση και η φροντίδα συμβάλλουμε στο να μειωθούν η βία και η ανισότητα ανάμεσα στα φύλα.
Από την Anne-Laure Pineau Επιμέλεια: Ελένη Χαδιαράκου
Από τη στιγμή που έμαθε ότι είναι έγκυος η Λήδα, 36 ετών, ήταν πεπεισμένη ότι ένα κοριτσάκι κολυμπούσε ανέμελο γύρω από τον αφαλό της. Ανυπομονούσε να γνωρίσει την κόρη της και να την καθοδηγήσει σε έναν κόσμο όπου όλα τα παιδιά (και όχι μόνο τα αγόρια) προετοιμάζονται για να αναλάβουν σπουδαίους ρόλους. Συνειδητοποιημένη φεμινίστρια η ίδια, είχε την πεποίθηση ότι θα μπορούσε να τη στηρίξει πραγματικά, να τη μεγαλώσει έτσι ώστε να γίνει μια δυνατή και δυναμική γυναίκα. Στην εξέταση Β' επιπέδου την περίμενε μια έκπληξη: το έμβρυο που αναπτυσσόταν μέσα της ήταν αγοράκι. Μια ανησυχία άρχισε να την κατακλύζει. Πώς θα μπορούσε να εξασφαλίσει ότι ο γιος της θα γίνει ένας καλός άντρας, πρόθυμος να συνειδητοποιήσει την ανισότητα και τη βία που υφίστανται οι γυναίκες και ακόμα πιο πρόθυμος να φροντίσει να εκλείψουν;
Προφανώς η Λήδα δεν είναι η μοναδική μαμά με τέτοιες απορίες, αφού όλο και περισσότεροι γονείς αναρωτιούνται ποια είναι η στάση που πρέπει να κρατήσουν για να μεγαλώσουν σωστά τα παιδιά τους σε μια εποχή όπου τα φυλετικά στερεότυπα καταδικάζονται, χωρίς όμως να υπάρχουν ξεκάθαροι "κανόνες" για το πώς να εκπαιδεύσει κανείς τη νέα γενιά για όλα αυτά.
Για κάποια χρόνια αυτό που φροντίζαμε να κάνουμε ήταν να τονώνουμε την αίσθηση παντοδυναμίας των κοριτσιών ενθαρρύνοντάς τα να ονειρεύονται ότι μια μέρα μπορούν να γίνουν αστροναύτες, πυγμάχοι, ξυλουργοί ή πρωθυπουργοί. Δημιουργήθηκαν μάλιστα ακόμα και φορείς που οργάνωναν δράσεις για να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν την αγάπη για τα μαθηματικά ή τον προγραμματισμό και να τους δώσουν κίνητρα για να σπουδάσουν σε πολυτεχνικές σχολές. Από την άλλη πλευρά, τα αγόρια δεν είχαν μεγάλη συμμετοχή σε όλο αυτό – αν εξαιρέσουμε την αύξηση των ροζ T-shirts στους διαδρόμους με τα αγορίστικα στα καταστήματα ρούχων και τις φωτογραφίες με πιτσιρικάδες να κρατάνε κούκλες και κουζινικά σε κάποιους καταλόγους παιχνιδιών.
Κατά τα άλλα, δεν άλλαξαν πολλά: οι μελλοντικοί άντρες εξακολουθούσαν να ενθαρρύνονται να είναι δραστήριοι, δυνατοί και ανταγωνιστικοί, ενώ σπάνια οι γονείς τούς μιλούσαν για την ανάγκη να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να μοιράζονται και να φροντίζουν τους άλλους. Ήδη από τη δεκαετία του ’90 η κοινωνιολόγος Sabine Fortino έκανε λόγο για μια "μαζική σιωπή" και μια "ανεξερεύνητη πλευρά" στην ανατροφή των αγοριών. Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα η Αμερικανίδα φεμινίστρια Gloria Steinem σχολιάζει: "Χαίρομαι που έχουμε αρχίσει να μεγαλώνουμε τα κορίτσια μας όπως τα αγόρια, αλλά αυτό δε θα φέρει κανένα αποτέλεσμα αν δεν αλλάξουμε και τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώνουμε τα αγόρια". Κι όμως, μια τέτοια αλλαγή θα είχε πολλαπλά οφέλη, καθώς οι άντρες έχουν πολλά να κερδίσουν αν τους επιτρέψουμε να αναπτύξουν νέες –"απαγορευμένες" στο παρελθόν– ποιότητες!
Το 2020 το αμερικανικό κέντρο έρευνας Equimundo, που στοχεύει στην προώθηση της "υγιούς αρρενωπότητας και την πρόληψη της βίας", σε συνεργασία με το Ίδρυμα Kering, ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες την Παγκόσμια Πρωταγωνιστική Πρωτοβουλία για τη Νεότητα με στόχο την καταπολέμηση των στερεοτύπων που επιβάλλονται στα αγόρια από πολύ μικρή ηλικία. Ο μακροπρόθεσμος στόχος είναι η καταπολέμηση της σεξουαλικής και της έμφυλης βίας, η οποία διαπράττεται σε ποσοστό 97% από άντρες. Μία από τις βασικές μελέτες τους έδειξε ότι το 72% των αγοριών ηλικίας 10 έως 19 ετών αισθάνονταν πίεση να είναι "δυνατά", ενώ μόνο ένα αγόρι στα δέκα είχε ακούσει τον πατέρα του να μιλάει μπροστά του για τις αδυναμίες του.
Και μολονότι είναι να αναρωτιέσαι πώς όλα αυτά δεν έχουν ήδη αλλάξει μετά το #MeToo, μια επίσκεψη σε σχολεία οποιασδήποτε βαθμίδας είναι αρκετή για να σε πείσει ότι η ισότητα δεν έχει επιτευχθεί καθόλου. Ακόμα και σε οικογένειες που φροντίζουν να μεγαλώνουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο τα αγόρια και τα κορίτσια τους είναι πολύ εύκολο να παρεισφρήσουν οι πολιτισμικές προκαταλήψεις. Η Σοφία, για παράδειγμα, όταν έμαθε ότι το δεύτερο παιδί της ήταν αγόρι, ήταν απολύτως προετοιμασμένη να το μεγαλώσει ακριβώς όπως και την κόρη της, που ήταν ήδη 3 ετών. Δεν του πήρε ποτέ "αγορίστικα" παιχνίδια και το άφηνε να πηγαίνει στον παιδικό σταθμό ντυμένο με στολή πριγκίπισσας όταν το επιθυμούσε.
Κι όμως, κάποια στιγμή διαπίστωσε ότι ο γιος της άρχισε να δείχνει μια προτίμηση για τα αυτοκινητάκια, λάτρευε ό,τι έκανε θόρυβο και ήθελε να είναι πάντα πρώτος. Μια μέρα είπε στη μαμά του: "Μαμά, μ’ αρέσει να είμαι βρόμικος", κάτι που προβλημάτισε τη Σοφία και προσπάθησε να ανακαλύψει από πού προερχόταν αυτή η πιο... brutal εκδοχή της αρρενωπότητας με την οποία ο μικρός σίγουρα δεν είχε έρθει σε επαφή στο σπίτι. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα άλλα αγόρια της γειτονιάς, που έπαιζαν μπάλα και έκαναν κόντρες με το ποδήλατο αποθεώνοντας όποιον έβγαινε πρώτος και κοροϊδεύοντας τον τελευταίο του αγώνα, ασκούσαν πάνω του μια ιδιαίτερη γοητεία.
Αλλάζοντας το αφήγημα
Θα μπορούσε το συλλογικό ασυνείδητο να είναι πιο ισχυρό από την ανατροφή; Και πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από την άποψη (που εξακολουθεί να επικρατεί) ότι, αν διδάξουμε σε ένα αγόρι να αρνείται τα βίαια παιχνίδια και να αγκαλιάσει την ευαλωτότητά του, τελικά θα το κάνουμε διαφορετικό από τους άλλους ή θα το αφήσουμε ανυπεράσπιστο σε έναν σκληρό κόσμο; Το 2017 μια μελέτη του Pew Research Center των ΗΠΑ για τις διαφορές των φύλων στις δραστηριότητες των παιδιών έδειξε ότι, αν και το 77% των συμμετεχόντων υποστήριζαν ότι τα κορίτσια θα έπρεπε να ασχολούνται με δραστηριότητες που θεωρούνται "αγορίστικες", το 43% των ερωτηθέντων αντρών θεωρούσαν ότι το αντίστροφο θα ήταν επικίνδυνο.
Πολλοί πιστεύουν ακόμα ότι το να ενθαρρύνουμε τα αγόρια να εξερευνούν τις θεωρητικά "γυναικείες" δεξιότητες στην πρώιμη παιδική ηλικία σημαίνει ότι "παραβιάζουμε" τη φύση τους. Τα στερεότυπα του φύλου τρέφονται κυρίως από την ιδέα ότι τα δύο φύλα έχουν από τη φύση τους διαφορετικές γνωστικές και σωματικές δεξιότητες. "Στο συλλογικό ασυνείδητο οι γυναίκες θεωρούνται από τη φύση τους multitaskers, ευαίσθητες και με ενσυναίσθηση, αλλά ανίκανες να διαβάσουν έναν χάρτη. Οι άντρες, από την άλλη, θεωρούνται καλοί στα μαθηματικά, λίγο ευέξαπτοι και ακραία ανταγωνιστικοί" εξηγεί η Catherine Vidal, Γαλλίδα νευροβιολόγος και επίτιμη διευθύντρια έρευνας στο Ινστιτούτο Παστέρ, και προσθέτει:
"Όμως οι βασικές λειτουργίες του εγκεφάλου που διαφέρουν μεταξύ αγοριών και κοριτσιών είναι αυτές που ελέγχουν τις αναπαραγωγικές λειτουργίες. Σε ό,τι αφορά δε τις γνωστικές λειτουργίες, οι μελέτες δείχνουν ότι στις ηλικίες 0 έως 3 ετών αγόρια και κορίτσια έχουν τις ίδιες ικανότητες". Είναι η ανατροφή και η κοινωνικοποίηση που στη συνέχεια προάγουν την ανάπτυξη ορισμένων ηθικών ή φυσικών ικανοτήτων στα παιδιά. Κι αυτό γίνεται συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούμε: μια έγκυος γυναίκα αναφέρει πόσο πολύ κουνιέται το μωρό μέσα στην κοιλιά της και εύκολα βγάζουμε το συμπέρασμα ότι είναι αγοράκι. Και αργότερα, στη βρεφική ηλικία, παίζουμε παιχνίδια που προϋποθέτουν κίνηση με τα αγόρια, ενώ με τα κοριτσάκια συζητάμε περισσότερο, κάτι που τα βοηθάει να εξασκήσουν από νωρίς την ικανότητά τους να κατανοούν τα συναισθήματα.
Τα οφέλη της νέας αρρενωπότητας
Βοηθώντας τα αγόρια να αναπτύξουν δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση και η φροντίδα όχι μόνο συμβάλλουμε στο να μειωθούν η βία και η ανισότητα ανάμεσα στα φύλα, αλλά και τα ωφελούμε ιδιαίτερα, ήδη από τη σχολική ηλικία. Μέχρι και σήμερα τα κορίτσια εξακολουθούν να έχουν καλύτερες σχολικές επιδόσεις από την προσχολική εκπαίδευση μέχρι το μεταπτυχιακό. Όταν όμως σταματήσουμε να ωθούμε τα αγόρια να γίνουν δυνατά και αρχίσουμε να τα επαινούμε για την καλή συμπεριφορά και την ευγένεια, τους προτείνουμε αγκαλιές και τα προτρέπουμε να περνούν χρόνο με χαλαρές ασχολίες, όπως το διάβασμα και οι χειροτεχνίες, τότε θα αυξηθεί και η δική τους ικανότητα συγκέντρωσης και πειθαρχίας και αυτή η ανισότητα θα εξαλειφθεί.
Ήδη πριν ακόμα πάνε στην Α' Δημοτικού, τα αγόρια μπορούν να ντύνονται μόνα τους, να βοηθούν στο στρώσιμο του τραπεζιού, να σκουπίζουν, να ποτίζουν τα φυτά, να βγάζουν τα σκουπίδια, να ετοιμάζουν το γεύμα τους. Παράλληλα, προτρέποντάς τα να μιλάνε για τα συναισθήματά τους, να μοιράζονται τις αμφιβολίες τους, να ζητούν συμβουλές και να συζητούν, τα βοηθάμε να εξασκήσουν την κριτική σκέψη, να αναπτύξουν την αντίληψη που έχουν για τον ίδιο τους τον εαυτό και τις αξίες τους. Φυσικά, σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει το πρότυπο του πατέρα, που έτσι κι αλλιώς τείνει να αλλάξει. Οι άντρες σήμερα εμπλέκονται περισσότερο από ποτέ στην ανατροφή των παιδιών τους, είναι διατεθειμένοι να δείξουν και τις ευάλωτες πλευρές τους και η παρουσία αυτή εξασφαλίζει πολλά πλεονεκτήματα για το αγόρι, που μπορεί να έχει μια αντίληψη για τον πατέρα του ως άτομο προτού δει σε αυτόν ένα πρότυπο άντρα. Το ίδιο ισχύει και για τις μητέρες.
Τελικά, τι είναι αυτό που χρειάζεται να κάνουμε ως γονείς για να μεγαλώσουμε μια νέα γενιά αντρών που θα στέκεται ισότιμα και στοργικά δίπλα στις γυναίκες; Στην πράξη, πρέπει απλώς να βρούμε έναν τρόπο να συνεχίζουμε να παίζουμε επιτραπέζια παιχνίδια με τα παιδιά μας χωρίς να εστιάζουμε στο ποιος κερδίζει. Γιατί, αντί να διδάσκουμε σε αγόρια και κορίτσια ότι στόχος είναι η "επικράτηση" απέναντι στον "αντίπαλο", είναι προτιμότερο να τους δείξουμε πώς να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τι σκέφτεται ο άλλος, ώστε να είναι περισσότερο σε αλληλεπίδραση παρά σε αντιπαράθεση.
