Ένα κείμενο για τους άνδρες που φοράνε τον φεμινισμό σαν άρωμα, μέχρι να ξεθυμάνει. Για εκείνους που υιοθέτησαν τη γλώσσα του όχι για να ακούσουν, αλλά για να ακουστούν. Προοδευτικούς στα λόγια, αλλά πατριαρχικούς στην πράξη.
Από τη Σιμόνα Παπαδάτου
Υπάρχουν άνδρες που βάζουν σωστά σε μια πρόταση τις λέξεις "συμπεριληπτικότητα", "τοξική αρρενωπότητα", "πατριαρχικό βλέμμα". Το κάνουν μάλιστα με μεγάλη άνεση, σαν να τα έχουν βιώσει. Άνδρες που σε κοιτάζουν στα μάτια και σε διαβεβαιώνουν ότι "είναι με το μέρος σου", που υψώνουν φωνή στα social για τις γυναικοκτονίες, ανεβάζουν quotes της Bell Hooks, έχουν στη βιβλιοθήκη τους Audre Lorde, βάζουν υποστηρικτικά emojis κάτω από ένα ποστ για τη συναίνεση. Είναι οι ίδιοι που, πίσω από το πληκτρολόγιο ή πίσω από ένα χαμόγελο, περιμένουν την κατάλληλη στιγμή για να δείξουν το πραγματικό τους πρόσωπο: εκείνο του κυρίαρχου που δεν αποδομήθηκε και δε μετακινήθηκε ποτέ. Και που, ακόμα και αν το έκανε, το έκανε για το δικό του το καλό.
Όχι πως δε μετράει και πως δεν είναι ποτέ χρήσιμο, αλλά αξίζει πλέον να το παρατηρήσουμε. Να το κρίνουμε και να βρούμε το θάρρος να το αναγνωρίσουμε και εμείς χωρίς τις ενοχές ότι μπορεί κάποια στιγμή από κάποιους να κοροϊδευτήκαμε. Η Μαρία είναι δικηγόρος, ακτιβίστρια και φεμινίστρια. "Στην αρχή νόμιζα πως είχα βρει τον πρώτο άνδρα που δε θα χρειαζόταν να του εξηγήσω τα αυτονόητα. Μιλούσε για την ισότητα, για το πώς "οι άνδρες πρέπει να σωπάσουμε λίγο και να ακούσουμε”. Μου έστελνε αποσπάσματα από Audre Lorde και μου έλεγε ότι "τον εμπνέει η θηλυκή οπτική”. Όταν όμως άρχισα να παίρνω χώρο και να μιλάω περισσότερο στις συζητήσεις, να διαφωνώ, κάτι άλλαξε.
Κάποια στιγμή με ρώτησε αν χρειάζεται να είμαι τόσο έντονη. Τότε κατάλαβα ότι αυτό που θαύμαζε δεν ήταν η δύναμή μου, αλλά η ιδέα μιας γυναίκας που φαίνεται δυνατή μέχρι να τον κάνει να αισθανθεί μικρός. Ο φεμινισμός του είχε όρια: τελείωνε εκεί όπου άρχιζε η δική μου φωνή. Όταν αυτό άρχιζε να γίνεται παρεμβατικό σχεδόν σε όλες τις κινήσεις μου, κατάλαβα με τι είχα να κάνω. Το να δεχτεί ότι δεν τον ήθελα πια στη ζωή μου εξελίχθηκε σε μια σχεδόν μακροχρόνια προσπάθεια, κατά την οποία είχα να αντιμετωπίσω μέχρι και διαδικτυακές επιθέσεις. Όταν μοιράστηκα αυτή την εμπειρία στα social media, που σήμερα πια δε χρησιμοποιώ όσο τότε, κατάλαβα ότι πολλές γυναίκες έχουν αντιμετωπίσει performative φεμινιστές".
Ο performative ιππότης με το λευκό άλογο
Ο "ναι μεν, αλλά" σύμμαχός μας δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Είναι όμως το πιο επίκαιρο. Γιατί σήμερα ο φεμινισμός έχει γίνει γοητεία, επιχείρημα ηθικής ανωτερότητας. Είναι η νέα διάλεκτος του ευαίσθητου άνδρα, που γνωρίζει ότι λίγη μεταμέλεια, λίγη "συνείδηση" και λίγη ψυχολογία αρκούν για να τον κάνουν ελκυστικό. Εκείνος δε θα πει ποτέ "όχι όλες οι γυναίκες", θα πει "όχι όλοι οι άνδρες", με ύφος πληγωμένου παιδιού που ζητά να αναγνωριστεί η προσπάθειά του. Αυτό που ονομάζουμε "feminist allyship" (φεμινιστική συμμαχία) έχει γίνει συχνά μια επιτέλεση, μια παράσταση συμπόνιας.
Το να σταθείς δίπλα στις γυναίκες έχει γίνει τρόπος να ξεπλύνεις το προσωπικό σου παρελθόν, να χτίσεις δημόσιο προφίλ, να αποκτήσεις πρόσβαση σε έναν κύκλο που κάποτε σου ήταν κλειστός, να γίνεις αρεστός. Για κάποιες πιο υποψιασμένες αυτός είναι και ένας νέος τρόπος εξουσίας, πιο εκλεπτυσμένος, ντυμένος με μεταμέλεια, αλλά εξίσου χειριστικός. Πίσω από κάθε "ευαισθητοποιημένο" προφίλ κρύβεται μια δοκιμασία: Ποιος το εννοεί και ποιος απλώς μιμείται τη γλώσσα της ισότητας για να αποσπάσει εμπιστοσύνη, επιθυμία ή κύρος; Ο φεμινισμός έγινε παραδόξως ένα νέο είδος κοινωνικού κεφαλαίου. Και οι άνδρες, αιώνες εκπαιδευμένοι να επενδύουν εκεί όπου υπάρχει δύναμη, το κατάλαβαν γρήγορα.
Έτσι, γεννήθηκαν οι "purple fuckers", όπως τους ονομάζει η Γαλλίδα συγγραφέας και φεμινίστρια Chloé Delaume: εκείνοι που βάφουν τα νύχια τους μοβ, ποστάρουν Virginia Woolf, μαθαίνουν να λένε "mansplaining" με σωστό τόνο και την ίδια στιγμή απαιτούν, κατευθύνουν, πατρονάρουν.
Ο φεμινισμός τους είναι ένα νέο είδος φλερτ, μια γλώσσα αποπλάνησης που ντύνεται με πολιτική ορθότητα. "Θέλουν να κατακτήσουν τη γυναίκα-σύμβολο, τη γυναίκα αγωνίστρια" υποστηρίζει η Delaume – όχι γιατί τη σέβονται, αλλά γιατί τους διεγείρει η ιδέα να την "υποτάξουν". Να αποδείξουν ότι και η πιο ελεύθερη γυναίκα έχει ένα αδύνατο σημείο. Το τραγικό είναι ότι συχνά το βρίσκουν. Γιατί πολλές γυναίκες που αγωνίζονται είναι εξουθενωμένες, κουρασμένες, γεμάτες ενοχές ή πληγές από προηγούμενους κύκλους βίας. Και μέσα σ’ αυτό το ευάλωτο περιβάλλον εμφανίζεται ο "λευκός ιππότης της αποδόμησης", εκείνος που λέει: "Εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους". Κι όμως, στο τέλος αποδεικνύεται ο ίδιος μηχανισμός με πιο καλλιεργημένο λεξιλόγιο.
Η Σοφία γνώρισε σε date app ένα αγόρι που στο βιογραφικό του δήλωνε φεμινιστής. "Μετά από τόσους τύπους που μιλούσαν μόνο για τον εαυτό τους ή για τις επιδόσεις τους στο γυμναστήριο ένας "φεμινιστής” στο bio ήταν σαν ανάσα. Στην πρώτη μας συνάντηση μιλούσε για το πώς οι άνδρες πρέπει να μάθουν να ακούν, την πατριαρχία, το male gaze στην Barbie. Γέλασα αλλά και συγκινήθηκα λίγο. Σκεφτόμουν πως ίσως, επιτέλους, να βρήκα κάποιον που βλέπει τον κόσμο όπως εγώ.
Μετά από λίγο άρχισαν τα μικρά παράξενα. Αν ακύρωνα ένα ραντεβού επειδή είχα πολλή δουλειά, μου έλεγε: "Χαλάρωσε λίγο, δε χρειάζεται να αποδεικνύεις τίποτα”. Αν διαφωνούσα μαζί του, μου απαντούσε: "Μην είσαι τόσο επιθετική, είμαστε στην ίδια πλευρά”. Μια φορά, όταν δεν είχα διάθεση για σεξ, μου είπε: "Νόμιζα πως είσαι πιο απελευθερωμένη”. Εκεί κατάλαβα πως ο φεμινισμός του ήταν ρόλος, όχι στάση. Μια ταμπέλα που του χάριζε κύρος χωρίς να τον αλλάζει. Έλεγε "Οι άνδρες πρέπει να σωπάσουμε και να ακούσουμε”, αλλά ποτέ δε σώπασε. Για να μη θυμηθώ ότι άρχισε να χρησιμοποιεί τη λέξη "φεμινισμός” με μια πολύ συγκεκριμένη ειρωνική χροιά".
Διαβάστε Επίσης
Το νέο πρόσωπο του ναρκισσισμού
Η εξουσία δεν εξαφανίζεται, αλλάζει μορφές. Ο πατριαρχικός έλεγχος μπορεί να μεταμφιεστεί σε προστασία. Η αποδόμηση μπορεί να γίνει εργαλείο κατάκτησης. Η τρυφερότητα, όταν δε συνοδεύεται από αυτογνωσία, μπορεί να γίνει η πιο ύπουλη μορφή βίας. Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι άνδρες δεν μπορούν να είναι φεμινιστές. Είναι ότι πολλοί θέλουν να είναι το κέντρο του φεμινισμού. Θέλουν να κάνουν την ιστορία της γυναικείας χειραφέτησης δική τους αφήγηση: "Κοίτα πόσο καλός είμαι που σ’ αφήνω να μιλήσεις". Θέλουν να τους πούμε "ευχαριστώ". Θέλουν να ακούγεται η δική τους φωνή ως εγγύηση ισότητας. Η ψευδής ταπεινότητα είναι το νέο πρόσωπο του ναρκισσισμού.
Ο "αποδομημένος" άνδρας που εξηγεί στις γυναίκες τι σημαίνει φεμινισμός σαν να πρόκειται για μάθημα που μπορεί να διδάξει καλύτερα εκείνος.Το ερώτημα που πλανάται σχεδόν απελπιστικά είναι: "Υπάρχουν αληθινοί σύμμαχοι; Υπάρχουν άνδρες που δε χρειάζονται την ταμπέλα του "φεμινιστή” για να σταθούν στο πλευρό των γυναικών;". Ναι, φυσικά υπάρχουν. Είναι εκείνοι που δε μιλάνε γι’ αυτό, που δε φωτογραφίζονται δίπλα στις ακτιβίστριες ούτε ποστάρουν θλιμμένα emojis όταν συμβαίνει μια γυναικοκτονία.
Είναι οι σιωπηλοί, οι υποστηρικτικοί, εκείνοι που ξέρουν ότι η θέση τους δεν είναι στο κέντρο, αλλά δίπλα μας ή, ακόμα καλύτερα, αυτή η θέση να μην έχει καμία σημασία. Όπως γράφει ο Καναδός ερευνητής Francis Dupuis-Déri, ο μόνος αληθινός σύμμαχος είναι ο "βοηθητικός". Αυτός που ακούει αντί να εξηγεί, που προσφέρει χώρο αντί να τον καταλαμβάνει, που παραδέχεται το προνόμιό του χωρίς να ζητά συγχώρεση. Ο άνδρας που δεν "εξιλεώνεται" μέσω του φεμινισμού, αλλά αλλάζει τη συμπεριφορά του στις πιο απλές ιδιωτικές στιγμές. Γιατί η αληθινή φεμινιστική πράξη δεν είναι η δήλωση στο Instagram. Είναι το πώς κοιτάζεις μια γυναίκα όταν διαφωνεί μαζί σου. Το πώς τη σέβεσαι όταν δε σε θαυμάζει.
Το πώς δέχεσαι ότι δε χρειάζεται να σε χρειάζεται. Το να χρησιμοποιείς τον φεμινισμό ως άλλοθι είναι μία από τις πιο εκλεπτυσμένες μορφές πατριαρχίας, γιατί μεταφέρει την κυριαρχία στο πεδίο του ηθικού, του διανοητικού, του "ευαισθητοποιημένου". Είναι μια εξουσία που δε φωνάζει, αλλά διεκδικεί το δικαίωμα να κρίνει ποια γυναίκα είναι "αρκετά φεμινίστρια" ή ποια "έχει θυμό". Ο ψευδοσύμμαχος κρύβεται πίσω από τον λόγο του: "Δεν είπα τίποτα κακό". Αλλά ο τόνος, η επίμονη διόρθωση, το πατρονάρισμα, ο τρόπος που αναζητά να "σώσει" τη γυναίκα από τον ίδιο της τον θυμό είναι όλα μορφές επιβολής.
The bottom line
Η πιο βαθιά υποκρισία είναι εκείνη που μιλάει στο όνομα της ισότητας, ενώ αναπαράγει την ανισορροπία μέσα από την ανάγκη για επιβεβαίωση. Κάθε φορά που ένας άνδρας δηλώνει "φεμινιστής" και ζητά να του αναγνωριστεί, η λέξη χάνει λίγο από το νόημά της. Γιατί ο φεμινισμός δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι ταυτότητα, είναι μια ξεκάθαρη ακολουθία πράξεων. Είναι ο τρόπος που ανατρέπεις μια αόρατη ιεραρχία, όχι ο τρόπος που την ξαναφτιάχνεις πιο "προοδευτική".
Η Σωτηρία, ιδιαίτερα δραστήρια σε φεμινιστικές κοινότητες, ομολογεί από την πλευρά της ότι πολλά αγόρια προσπαθούν να παρεισφρήσουν με ειλικρινή πρόθεση να μάθουν. Δεν έχουν όλοι κακή πρόθεση ούτε πάντα επίγνωση του πώς τελικά καταλήγουν να δρουν. "Εγώ προσωπικά έχω κατανόηση. Ακούω την αγωνία τους να καταλάβουν και πολλές φορές καταλαβαίνω και την αδυναμία τους να κατανοήσουν τι πραγματικά χρειάζεται να κάνουν. Σε όσους με ρωτάνε προτείνω να διαβάσουν θεωρία και να μας ακούνε. Τους καθησυχάζω λέγοντάς τους ότι οι γυναίκες δεν είμαστε εδώ για να κρίνουμε το πόσο φεμινιστές είναι, αλλά το πόσο ειλικρινείς".
Στο τέλος της ημέρας, αυτό που μένει είναι μια απλή αλήθεια: ο φεμινισμός δε χρειάζεται άνδρες που τον "εκπροσωπούν". Χρειάζεται άνδρες που τον σέβονται χωρίς να τον χρησιμοποιούν, που δεν τον κάνουν εργαλείο φλερτ ούτε σκαλοπάτι για προβολή. Όπως και η αγάπη, ο φεμινισμός δε μετριέται στα λόγια, αλλά στις πράξεις. Όχι στα hashtags, αλλά στις μικρές καθημερινές αποδομήσεις, εκεί όπου δεν υπάρχει κοινό, like, επιβράβευση. Γιατί ο αληθινός σύμμαχος δε δηλώνει ότι είναι σύμμαχος. Απλά είναι.
