Η μουσικός Λίνα Ζάχαρη, η μεσόφωνος Ιωάννα Φόρτη και η σκηνοθέτις Ρηνιώ Κυριαζή μιλούν στη Madame Figaro για την έμπνευση πίσω από το έργο.
Το "οπερΩτικό μονόδραμα" Σαρλότ, σε μουσική και λιμπρέτο της νέας συνθέτριας Λίνας Ζάχαρη, παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ για δύο μοναδικές παραστάσεις στις 13 και 15 Ιουνίου 2024. Τη σκηνοθεσία υπογράφει η Ρηνιώ Κυριαζή, ενώ το οκταμελές μουσικό σύνολο διευθύνει η Μυρσίνη Χατζηκωνσταντή. Τον ομώνυμο ρόλο ερμηνεύει η μεσόφωνος Ιωάννα Φόρτη.
Λίγο πριν από τις παραστάσεις η συνθέτις Λίνα Ζάχαρη, η μεσόφωνος Ιωάννα Φόρτη και η σκηνοθέτις Ρηνιώ Κυριαζή μιλούν στη Madame Figaro για την έμπνευση πίσω από το έργο αλλά και την ηρωίδα του με την οποία θα βρουν σημεία επαφής πολλές γυναίκες.
Τι αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το έργο "Σαρλότ" και γιατί το χαρακτηρίσατε "οπερΩτικό μονόδραμα";
Λίνα Ζάχαρη: Ο ανεκπλήρωτος έρωτας του Βέρθερου και της Σαρλότ, όπως προκύπτει από Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου του Γκαίτε και διακείμενα όπως τα Αποσπάσματα ερωτικού λόγου του Ρολάν Μπαρτ (κείμενο στο οποίο βασίστηκε το λιμπρέτο της Σαρλότ) ή η όπερα Βέρθερος του Ζυλ Μασνέ. Στην πραγματικότητα είναι ένα έργο για τον έρωτα στην οντολογική του διάσταση, για την απενοχοποίηση της αγάπης που δεν χωράει σε κανονιστικές οριοθετήσεις και ταμπέλες. Είναι ένας λόγος που μπορεί να εκφέρεται από οποιονδήποτε ερωτευμένο ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, εποχής, συνθήκης, εκπλήρωσης ή ματαίωσης, σεξουαλικού προσανατολισμού κ.λπ.
Μονόδραμα, τώρα, είναι το έργο (και το είδος) του μουσικού θεάτρου - της όπερας (ή σπανιότερα και του θεάτρου πρόζας) στο οποίο παίζει μόνο ένας ηθοποιός - τραγουδιστής. Ο χαρακτηρισμός "οπερΩτικό", για τον οποίο ευγνωμονώ την Ιωάννα Φόρτη, προέκυψε όταν αναζητούσαμε, εν είδει υπότιτλου, κάτι που θα συνένωνε την όπερα και τον έρωτα, ταυτοποιώντας ευθύς εξαρχής με ακρίβεια το έργο ως προς το είδος και το περιεχόμενό του, και παράλληλα θα έκλεινε με χιούμορ το μάτι στον ακροατή ή τον αναγνώστη.
Πώς προσεγγίσατε την ηρωίδα που ενσαρκώνετε, τη Σαρλότ; Μάθατε κάτι η ίδια για τον εαυτό σας μπαίνοντας στον κόσμο της;
Ιωάννα Φόρτη: Κάθε ρόλος διαμορφώνεται ανάλογα με το πώς θα τον αναγνώσεις. Στη δική μας Σάρλοτ το σταθερό και σίγουρο σημείο αφετηρίας είναι ότι ακούμε την ηρωίδα για πρώτη φορά να μιλάει χρόνια μετά την απώλεια του αγαπημένου της από την αυτοκτονία του. Τον πιο σημαντικό ρόλο παίζει η μουσική πάνω στην οποία αρθρώνεται ο λόγος της. Η μουσική από μόνη της έχει μια δραματουργία που καθοδηγεί. Οπότε όπως προκύπτει από τη μουσική σύνθεση, η Σαρλότ είναι μια γυναίκα με αντιθέσεις, με ήρεμες στιγμές αλλά και εξάρσεις, με λιτές και οργανωμένες γραμμές σαν τη σκέψη της αλλά και αιχμηρές και παράδοξες ακολουθίες. Άλλοτε με αντιστάσεις σ’ αυτό που συμβαίνει, άλλοτε κόντρα στο ρυθμό, άλλοτε με βαθιές νότες όταν βυθίζεται στον εαυτό της, κι άλλοτε με ακραία ψηλές όταν την ξεπερνάει αυτό που συμβαίνει. Κάποτε βρίσκεται σε ένα χάος, κάποτε συνειδητοποιεί βαθιά…Σιωπά...
Η Σαρλότ είναι για μένα μια γυναίκα που μπαίνει στη διαδικασία να αποδεχτεί απενοχοποιημένα, να αντιμετωπίσει τους δαίμονες της και να βάλει ένα τέλος σε αυτό που διαρκώς βιώνει διαλύοντας την φυλακή της και φτιάχνοντας το δικό της δάσος. Αυτό που μου έχει μείνει πιο έντονα από την ενασχόλησή μου με τον ρόλο την Σαρλότ και τη δυσκολία του, είναι η βεβαιότητα ότι τα όρια και οι δυνατότητες μας είναι πολύ πιο πέρα από εκεί που νομίζουμε.
Ποια σημεία θέλετε να "φωτίσετε" μέσα από τη σκηνοθεσία σας και ποιο ήταν το μεγαλύτερο εμπόδιο που κληθήκατε να υπερβείτε;
Ρηνιώ Κυριαζή: Το θέμα μιας γυναίκας που επιθυμεί να μιλήσει για τον έρωτά της χρόνια μετά, να μας αποκαλύψει κρυμμένες σκέψεις και μυστικά, να ελευθερωθεί μέσα από την αφήγηση μιας παλιάς ιστορίας στο σήμερα, με συγκίνησε βαθιά. Η Σαρλότ της Λίνα Ζάχαρη κρατώντας από τον Γκαίτε, ταξιδεύοντας μέσα από διακείμενα και διανύοντας τις εποχές φτάνει στο τώρα να μας θυμίσει ότι τίποτε δεν είναι δεδομένο, τίποτε δεν χαρίζεται· διεκδικείται, συχνά με μεγάλο κόστος. Το να διεκδικήσει κανείς αυτό που είναι, χωρίς ενοχές, είναι πολύ σημαντικό· να τολμήσει να ζήσει αυτό που του ανήκει, να ζήσει τον εαυτό του. Δυστυχώς είμαστε ακόμη μακριά από αυτό, δεν έχουμε εγκαταλείψει την υποκρισία και τις συμβάσεις. Ήθελα λοιπόν να φωτίσω το θάρρος αυτής της γυναίκας, τη δύναμη που φανερώνει το να τολμάει κανείς να πλησιάσει τον εαυτό του. Εμπόδια δεν κλήθηκα να υπερβώ, μόνο να απολαύσω τη σκληρή δουλειά που απαιτεί η δημιουργία κάθε παράστασης. Εδώ, η Λίνα Ζάχαρη μού πρόσφερε ένα έργο σχεδόν επαναστατικό, γεμάτο ορμή και βαθιά γνώση. Η Ιωάννα Φόρτη μού πρόσφερε απλόχερα την εμπιστοσύνη και το ταλέντο της· είναι σπάνια η περίπτωση να ερμηνεύει κανείς τόσο δύσκολη και υπέροχη μουσική και να μπορεί να κινείται στη σκηνή, σαν άγριο ζώο, όπως της ζήτησα. Η μαέστρος Μυρσίνη Χατζηκωνσταντή με την πιανίστα Μαριάννα Νικολακοπούλου είναι μαζί μας σε κάθε πρόβα, το θεωρώ μεγάλη τιμή και πολυτέλεια.
Το έργο "Σαρλότ" μιλά για τη μη δικαίωση της επιθυμίας. Από πού πηγάζει αυτή και πού οδηγεί την κεντρική ηρωίδα;
Ρ.Κ: Πηγάζει από το βαθύ ένστικτο της αγάπης για την απόλαυση, τη γιορτή του σώματος και του νοήματος. Την υγιή ρίζα της χαράς που δικαιούται κάθε πλάσμα να πραγματώνει. Την ηρωίδα μας την οδηγεί σε άγνωστα, αχαρτογράφητα νερά γι’ αυτό και γοητευτικά· ζωή λέγονται.
Λ. Ζ: Από τα ασφυκτικά κανονιστικά πλαίσια που διαχρονικά μάς επιβάλλονται από κοινωνικούς περιορισμούς και δεσμεύσεις. Από τις ταμπέλες, που αν και ζούμε σε μια εποχή φαινομενικής ελευθεριότητας, παρατηρώντας προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε ότι διαρκώς πληθαίνουν υποβιβάζοντας τη συνάντηση σε διεκπεραιωτικό αλγόριθμο. Μόλις χθες έμαθα για την ύπαρξη μιας νέας διαδικτυακής εφαρμογής ονόματι Βubbles που αναλαμβάνει να μας γλιτώσει από τον έρωτα και τα δεινά του.
Ι.Φ: Η επιθυμία πραγματώνεται μέσα από τον Άλλον. Η απώλεια του Άλλου σημαίνει ότι η επιθυμία δεν δικαιώνεται. Το συμβάν είναι πλέον ένας δαίμονας από τον οποίο η ηρωίδα μας αποφασίζει να απαλλαγεί οδηγώντας την ύπαρξη της στην απελευθέρωση.
Η Σαρλότ φτάνει στα όριά της μέχρι να παραδεχτεί τον έρωτά της αλλά και να κοιτάξει μέσα της. Τι μας εμποδίζει να κάνουμε στροφή προς τον εαυτό μας;
Ρ.Κ: Δυστυχώς η κοινωνία είναι αδυσώπητη, σκληρή και κοντόφθαλμη· το πρώτο πράγμα που επιθυμεί είναι να μας οριοθετήσει βάζοντάς μας ταμπέλες που δεν τις αποτινάσεις με τίποτε. Οι ταμπέλες και οι ορισμοί για το ποιος μπορεί και ποιος όχι να κάνει τι, είναι πολύ δύσκολη υπόθεση. Δεν είναι εύκολο να απαλλαγούμε, δεν έχουμε πάντα το σθένος.
Λ. Ζ: Ο ευτελισμός της αξίας του ατόμου μέσα στην κοινωνική κατάρρευση. Η κατάλυση της ίδιας της έννοιας εαυτός.
Ι.Φ: Πρώτο από όλα, όσα προτάσσουν οι κοινωνικές νόρμες που με κάποιο τρόπο μας επιβάλλουν και μας καλούν να στρέφουμε την προσοχή μας προς τα έξω διοχετεύοντας το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς μας. Ένα δεύτερο είναι η θρησκεία με την ιδέα της αμαρτίας και την ενοχοποίηση της προτεραιοποίησης του εαυτού μας. Και έπειτα ίσως ο φόβος. Ο φόβος για το τι θα ανακαλύψουμε, ο φόβος οποιασδήποτε πιθανής αλλαγής.
Μετά από μια επώδυνη ενδοσκόπηση, η ηρωίδα οδηγείται στην ελευθερία. Για εσάς τι λειτουργεί απελευθερωτικά;
Ρ.Κ: Η τέχνη μου και η κόρη μου και δυο τρεις άνθρωποι ακόμη, χωρίς αυτούς το χάος.
Λ. Ζ: Οι δυο πιο αγαπημένοι μου άνθρωποι. Και το τάβλι.
Ι.Φ: Η επαφή μου με την τέχνη. Ειδικότερα η προσωπική μου ενασχόληση με τον ήχο και τη φωνή είναι για μένα εργαλείο σκαψίματος του εαυτού μου που φέρνει στο φως πολλές φορές θαμμένα και ξεχασμένα ευρήματα. Και αυτό είναι γνώση. Και για μένα η γνώση είναι ελευθερία.
Πρόκειται για ένα project με γυναίκες στο τιμόνι που αφηγούνται μια γυναικεία ιστορία. Ήταν τυχαία αυτή η σύμπραξη ή μια ανάγκη πιο συνειδητή με συγκεκριμένο σκοπό; Και πώς είναι η μέχρι τώρα συνεργασία σας;
Ρ.Κ: Δεν με απασχολεί το φύλο στις συνεργασίες μου, πιστεύω ότι αυτό που συναντάμε στην τέχνη είναι πέρα από το φύλο, βρίσκεται στη βαθιά ουσία της ύπαρξης. Συνεργάζομαι με πλάσματα κι εδώ να σας πω ότι τα πλάσματα αυτά είναι όλα υπέροχα και θαυμαστά.
Λ. Ζ: Εντελώς τυχαία. Δεν με απασχολεί καθόλου το ζήτημα του φύλου στις συνεργασίες μου. Δεν αποτελεί φίλτρο σε κανένα επίπεδο. Ούτε έχει σημασία που τον λόγο αυτόν τον συγκεκριμένο τον εκφέρει γυναίκα. Δεν πρόκειται για γυναικεία ιστορία, αλλά για ανθρώπινη. Η συνεργασία μας, ωστόσο, είναι σπάνια. Είμαστε πολύ ταιριαστή ομάδα.
Ι.Φ: Δεν θεωρώ ότι αφηγείται μια γυναικεία ιστορία. Αφηγείται μία ιστορία για οποιονδήποτε ερωτευμένο άνθρωπο που έχει τραυματιστεί, έχει πονέσει, έχει καταπιεστεί μέσα στις κοινωνικές συμβάσεις, έχει φτάσει στο όριό του, και δεν μπορεί να κάνει αλλιώς πάρα να αλλάξει κάτι. Νομίζω πως αυτή η σύμπραξη, το γεγονός ότι οι βασικοί συντελεστές είμαστε μόνο γυναίκες είναι απολύτως τυχαίο γεγονός. Για την συνεργασία τι να πω… Είναι εξαιρετική από όλες τις απόψεις και για μένα μια αποκαλυπτική εμπειρία. Πέρα από τη Λίνα, που γνωρίζω το ταλέντο της και τη βαθιά της ευαισθησία από παλιά, η οποία έχει γράψει μια καταπληκτική παρτιτούρα (όσο και αν με δυσκολεύει), έχω την τύχη να με σκηνοθετεί η Ρηνιώ, ένα αξιαγάπητο πλάσμα εκπληκτικών ικανοτήτων. Μου δίνει τόση ελευθερία, δε μου επιβάλει, βρίσκει τρόπο να κάνει την αδυναμία μου πλεονέκτημα εξυπηρετώντας πάντα το έργο και τη μεγάλη εικόνα…. έχω την τύχη να με διευθύνει μουσικά η Μυρσίνη η οποία μου δίνει απόλυτη σιγουριά και έχει κάνει αυτήν τη δύσκολη παρτιτούρα να φαίνεται απλή υπόθεση. Μεγάλη τύχη είναι επίσης η παρουσία της υπερπιανίστα Μαριάννας με την άπειρη υπομονή, να είναι με το πιάνο της η ορχήστρα μας καθημερινά στις πρόβες, η ήσυχη και αθόρυβη Νεκταρία που έχει αναλάβει το σκηνικό να είναι εκεί με το μέτρο έτοιμη να διορθώσει και να βρει οποιαδήποτε λύση σε πιθανή δυσκολία. Νιώθω ευλογημένη.
Σε ποια σημεία ένας ρομαντικός και ατελέσφορος έρωτας, όπως αυτόν που βίωσε η Σαρλότ μπορεί να αγγίξει το κοινό σήμερα; Υπάρχει στην εποχή μας χώρος για ρομαντισμό;
Ρ.Κ: Αυτό που μας αγγίζει είναι αυτό που δεν υπάρχει, αυτό που μας λείπει. Από αυτό που δεν έχουμε ζούμε, όχι από αυτό που έχουμε.
Λ. Ζ: Δεν θεωρώ πως είναι ζήτημα ρομαντισμού, εξάλλου χρησιμοποιούμε συχνά την έννοια του ρομαντισμού αρκετά αποπροσανατολιστικά, αλλά ας αφήσουμε το κοινό να μας το πει αυτό.
Ι.Φ: Η λέξη ρομαντισμός χωράει μεγάλη συζήτηση. Αυτό που με βεβαιότητα πιστεύω είναι ότι ο πυρήνας της ύπαρξής μας είναι εκεί έτοιμος να τον αγγίξουμε. Αρκεί ίσως να απαλλάξουμε τον εαυτό μας από έξωθεν επιβεβλημένες επιταγές για το πώς πρέπει να ζούμε, πώς να είμαστε, πώς να νιώθουμε, τι είναι καλό και τι δεν είναι. Έχω την πεποίθηση ότι στην πραγματικότητα είμαστε φτιαγμένοι από αγνά υλικά.
