Τρεις δεκαετίες τώρα, ο Αιμίλιος Χειλάκης βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του ελληνικού θεάτρου.
Από τη Σιμέλα Κολαγκελέ
Ο Αιμίλιος Χειλάκης ξεχώρισε από την αρχή, αλλά δεν επαναπαύτηκε στιγμή. Τρεις δεκαετίες τώρα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του ελληνικού θεάτρου με αληθινά σπουδαίες ερμηνείες και απόψεις που προβληματίζουν και σε ακολουθούν. Μεγάλωσε στην Πλατεία Αττικής. Ελεύθερο και ατίθασο πνεύμα από μικρός, θυμάται τον εαυτό του να παίζει ανέμελα στη γειτονιά και την ίδια στιγμή ένας θυμός και απορίες να στροβιλίζουν στο κεφάλι του. Απορίες που έψαχναν απαντήσεις.
Δεν ήξερε τι ήταν αυτό που έκαιγε μέσα του. Μέχρι τη στιγμή που άνοιξε την πόρτα της θεατρικής ομάδας του λυκείου. Αυτό ήταν. Για τον Αιμίλιο Χειλάκη υπέρτατη αξία είναι αυτή της συνεργασίας. Αυτή την περίοδο, μαζί με τον Μανώλη Δούνια, διασκευάζουν και σκηνοθετούν τον Κατά φαντασίαν ασθενή, το τελευταίο αριστούργημα του Μολιέρου, που θα περιοδεύσει αυτό το καλοκαίρι σε όλη την Ελλάδα, ξεκινώντας την 1η Ιουλίου από το Θέατρο Πέτρας.
Αλήθεια, τι μαθητής ήσουν;
Μετριότατος. Δε με ενδιέφερε το σχολείο. Ίσα να περνάω τις τάξεις.
Πότε ανακάλυψες την κλίση σου στην υποκριτική;
Ήμουν 16,5 όταν πήγα στη θεατρική ομάδα του σχολείου και ανακάλυψα κατευθείαν ότι αυτό που συμβαίνει εδώ είναι σημαντικό, εδώ λες ιστορίες. Κοίτα, εγώ ήμουν πολιτικοποιημένος από μικρός.
Λόγω των γονιών σου;
Όχι, καθόλου, οι γονείς μου ήταν εντελώς αντίθετα ιδεολογικά από μένα. Εγώ είμαι ένας κοινωνιστής –έτσι βαφτίζω τον εαυτό μου πια–, ο οποίος διάβασε όλη τη θεωρία του κομμουνισμού, του σοσιαλισμού. Είχα την ευκαιρία να μου αναλυθεί τι είναι ο εθνικοσοσιαλισμός από ανθρώπους οι οποίοι ήταν εξαιρετικά μορφωμένοι. Κι έτσι, έγινα από μικρό παιδί ένας διεθνιστής. Πίστευα ότι η αλλαγή του κόσμου θα έρθει μέσω της ισότητας, της μόρφωσης, της παιδείας, των κοινών κατακτήσεων. Διάβασα Μπρεχτ. Πρώτα τα ποιήματά του και μετά τα θεατρικά.
Έτσι, ανακάλυψα στα 16 μου χρόνια ότι προτιμώ να είμαι σε αυτή τη θεατρική ομάδα παρά να βρίσκομαι στην όποια συνέλευση της ΚΝΕ ή του Ρήγα Φεραίου. Γιατί στο θέατρο λέγονται υπέροχες ιστορίες που αφορούν όλο τον κόσμο. Όταν μεγαλώνεις, καταλαβαίνεις την αξία της παραβολής. Και το θέατρο παραβολικά κινείται. Μας δείχνει έναν καθρέφτη: τι είμαστε, τι δεν είμαστε, τι θα έπρεπε να γίνουμε και τι πρέπει να πάψουμε να είμαστε. Ένα παιδί 16 ετών το καταλαβαίνει αυτό, αλλά δεν μπορεί να το αρθρώσει όπως μπορώ εγώ τώρα.
Όταν μετά αρχίζεις να αρέσεις και λίγο στις κοπέλες, γιατί είσαι ο "ηθοποιός" του σχολείου, αυτό μετεξελίσσεται και γίνεται ένα όπλο, όχι ένα εργαλείο. Σε αυτή τη διαφορά νομίζω πως στηρίζεται όλη η πορεία του ανθρώπου κι εγώ πολλές φορές χρησιμοποίησα τα προτερήματά μου σαν όπλα αντί για εργαλεία. Η μεγάλη ερώτηση που βάζω πάντα στον εαυτό μου είναι γιατί συνεχίζω να είμαι ηθοποιός, όχι γιατί έγινα. Και συνεχίζω να είμαι γιατί πρέπει η μόρφωσή μας και ο τρόπος που εμείς συνεννοούμαστε με το κοινωνικό σύνολο να γίνονται εργαλείο και όχι όπλο.
Ένας καλλιτέχνης πιστεύεις ότι πρέπει να έχει άμεσο πολιτικό λόγο ή οφείλει να τον εκφράζει μέσα από το έργο του;
Μόνο μέσα από το έργο του. Είναι πολιτική θέση να λες ιστορίες για τον άνθρωπο. Είναι πολιτική θέση να ανεβάζεις την Αντιγόνη. Όλα τα έργα είναι πολιτικά, ακόμα και τα πιο ερωτικά. Νομίζω πως πρέπει να γίνει μια εκπαίδευση για το τι είναι ιδεολογία. Βολεύει όλο τον κόσμο και ειδικά τη συντήρηση να μην υπάρχει ιδεολογία. Δεν υπάρχουν, λέει, πια οι -ισμοί: ο κομμουνισμός, ο σοσιαλισμός... Όχι, πάντα θα υπάρχουν, αλλά δεν ξέρετε πώς να ασχοληθείτε. Είναι σαν να μου λες ότι δεν υπάρχουν κλειδιά γι’ αυτή την πόρτα. Υπάρχουν, άμα ψάξεις, θα τα βρεις και θα την ανοίξεις την πόρτα ή πήγαινε φτιάξε αντικλείδι.
Υπάρχει κάπου φως και η ελπίδα πως τα πράγματα θα βελτιωθούν;
Όχι βέβαια, τουλάχιστον για τα επόμενα 200 χρόνια κατά πάσα πιθανότητα. Έχει μετεξελιχθεί η πολιτική σε κάτι το οποίο είναι σαν μια διοίκηση επιχείρησης. Εμένα δεν μπορεί να με ενδιαφέρει κανένα από αυτά τα κόμματα. Τι κάνω όμως; Θα πρέπει κάπως να κυβερνηθώ. Νομίζω πως μια ισχυρή αντιπολίτευση, η οποία θα κινείται πραγματικά σε σχέση με την ανάγκη του εργαζόμενου και την ανάγκη του κόσμου, θα είναι πολύ πιο σημαντική από τη δεξιά αντιπολίτευση που υπάρχει τώρα και έχει να κάνει μόνο με εθνικιστικά θέματα, τα οποία είναι μια βαριά μπλε κουρτίνα στα μάτια των ανθρώπων που έχουν προβλήματα.
Εθνικά μπορούμε να μιλήσουμε. Εθνικιστικά όχι. Έχουμε το δικαίωμα να μιλήσουμε για το ποιο είναι το έθνος μας. Σου μιλάει ένας πατριώτης, αλλά η δική μου πατρίδα έχει μέσα ομοφυλόφιλους, μετανάστες, μονογονεϊκές οικογένειες, ανθρώπους που αγαπάνε ο ένας τον άλλο. Όπως εγώ με την οικογένειά μου, με ένα σκυλί. Δε θα έρθει κανένας να μου πει πως δεν είμαι εγώ οικογένεια. Γιατί εγώ αγαπάω τον άνθρωπό μου και το κατοικίδιό μου σαν οικογένεια. Αυτός μπορεί να μην αγαπάει καν το παιδί του.
Πώς εξηγείς την τόση βία γύρω μας;
Όλοι μας είμαστε με κάποιον τρόπο βίαιοι. Ένας μορφωμένος άνθρωπος μπορεί να γίνει βίαιος λεκτικά, κάποιος άλλος, λιγότερο μορφωμένος, σωματικά. Η βία κάποιες φορές είναι απάντηση και άμυνα και άλλες είναι επίθεση. Δεν έχουμε κάτσει ποτέ να καταλάβουμε για ποιον λόγο είμαστε βίαιοι. Επειδή είμαστε θυμωμένοι! Και γιατί είμαστε θυμωμένοι; Επειδή ο δυτικός κόσμος έχει φύγει πια από το στάδιο της ελπίδας και έχει περάσει στο στάδιο του θυμού. Αυτή είναι η απάντηση για την ακροδεξιά σε όλο τον κόσμο. Το θέμα είναι γιατί ο κόσμος το δέχεται. Γιατί υπάρχει πάλι η ακροδεξιά; Γιατί η ιστορία κάνει κύκλους.
Το καλοκαίρι θα σε δούμε στον Κατά φαντασίαν ασθενή, το τελευταίο έργο του Μολιέρου, όπου καταγγέλλει κάθε μορφή εξουσίας, ακόμα και την ιατρική επιστήμη.
Ακριβώς. Ο Μολιέρος βάζει έναν αστό να πιστεύει, χωρίς κανένα όριο, τη νέα θρησκεία του διαφωτισμού, την επιστήμη δηλαδή. Η επιστήμη σ’ εκείνα τα χρόνια λειτουργεί σαν τη θρησκεία: πουλάει διάνοια, θέσφατο λόγο, ελπίδα. Και κοροϊδεύει αυτούς τους κομπογιαννίτες που πουλάνε φάρμακα και κάνουν θεραπείες χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Πρέπει να μάθουμε να μη γίνουμε σαν τον Αργκάν, να μην πιστεύουμε αδόκητα και να μην παίρνουμε αμάσητα οτιδήποτε μας δίνεται. Η τόση πληροφορία που έχουμε είναι σαν να ανοίγονται μπροστά μας χιλιάδες δρόμοι, αλλά λείπει ο δείκτης για να ξέρουμε πού πηγαίνουμε όταν πάρουμε κάποιον δρόμο.
Έχεις το ίδιο πάθος με αυτό που σε θυμάμαι 20 χρόνια πριν. Σταματάς ποτέ να σκέφτεσαι, να προβληματίζεσαι;
Όχι, δεν έχω σταματήσει, γι’ αυτό κάνω αυτή τη δουλειά.
Το θέατρο είναι η ζωή σου;
Όχι, η ζωή μου είναι η Αθηνά (σ.σ. Μαξίμου). Στο θέατρο απλά μπορώ να πάρω το βήμα και, χωρίς να πω όλα αυτά, να ανεβάσω τον Κατά φαντασίαν ασθενή. Κάποιους τους αφορά, κάποιους όχι.
Η τέχνη μπορεί να σώσει τον κόσμο;
Όχι βέβαια. Για να αλλάξει ο κόσμος, πρέπει όλοι να το σκεφτούμε και να το θέλουμε. Η τέχνη δείχνει έναν δρόμο, κάποιος τον βλέπει και κάποιος άλλος μπορεί να μην τον πάρει ποτέ. Η τέχνη προτείνει, δεν απαντά. Ερωτήματα βάζει. Η κακή τέχνη, η στρατευμένη τέχνη, δίνει απαντήσεις. Εμένα με ενδιαφέρει ο προβληματισμός.
Συνεργάζεσαι κάθε χρόνο στις παραστάσεις σου με νέους ηθοποιούς. Ποιες διαφορές εντοπίζεις από τον εαυτό σου ως ηθοποιό όταν ήσουν 25 χρονών;
Είμαι καταγοητευμένος και κατα-απογοητευμένος. Είμαι φοβερά γοητευμένος με τη νέα γενιά, γιατί τα παιδιά αυτά έχουν μεγάλο πλούτο γνώσεων, είναι πολύ περισσότερο τεχνικά καταρτισμένα από εμάς, έχουν δει πολύ θέατρο, ταινίες, έχουν άλλες προσλαμβάνουσες. Και εξαιρετικά απογοητευμένος γιατί κάποια από αυτά μπορεί να δώσουν το χέρι και να κλείσεις μαζί τους για την επόμενη παράσταση και, αν κάποιος τους προσφέρει κάτι παραπάνω, απλά να φύγουν.
Τον χειμώνα σε είδαμε στην εξαιρετική κωμωδία Μη σου τύχει, που θα συνεχιστεί και το φθινόπωρο, και τώρα πάλι σε κωμωδία. Τι έπαθες;
Ένας κωμικός ηθοποιός πρέπει να χειριστεί τα πράγματα με απίστευτη ακρίβεια. Θα σ’ το πω αλλιώς: Πιστεύω ότι οι δραματικοί ηθοποιοί είναι εξαίρετοι σεφ και οι κωμικοί είναι εξαίρετοι pastry chefs. Πραγματικά, φέτος δοκίμασα να γίνω pastry chef και νομίζω πως τα πήγα καλά.
Είσαι 30 χρόνια στον χώρο, όλα στην πρώτη γραμμή. Είσαι ικανοποιημένος από την εξέλιξη των πραγμάτων;
Έχεις ακούσει τη διαφήμιση "Δεν έτυχε, πέτυχε"; Τα περισσότερα από όσα έκανα πέτυχαν. Από αυτά το 10% οφείλεται στην τύχη, το υπόλοιπο 90% στη στοχοπροσήλωση. Ήθελα να πάω να δουλέψω στον Λευτέρη Βογιατζή, ήθελα να πάω στο Αμόρε, ήθελα να δουλέψω με τον Νίκο Μαστοράκη, με τον Βασίλη Παπαβασιλείου... Το στόχευα και το έκανα. Αργότερα ήθελα να κάνω παραγωγές για να ορίζω εγώ τα πράγματα. Τις έκανα, καταστράφηκα, το ευχαριστήθηκα. Δεν άφησα κανέναν απλήρωτο. Δεν υπάρχει έστω ένας να γυρίσει και να πει πως υπήρξα κακός παραγωγός.
Αισθάνεσαι ότι υπάρχουν πρόσωπα στον χώρο στα οποία "χρωστάς", που σου έδωσαν την ευκαιρία;
Ο μεγάλος μου σταθμός, εκεί απ’ όπου ξεκίνησαν όλα, ήταν ο Λευτέρης Βογιατζής το 1995, στον Μισάνθρωπο του Μολιέρου. Να πώς αγάπησα τόσο πολύ τον Μολιέρο! Ο Λευτέρης ήταν αυτός που με έβαλε σε ένα σημείο εκκίνησης. Δε με ήξερε. Εγώ πήγα και τον βρήκα.
Πες μου ένα στοιχείο του χαρακτήρα σου που είχες τότε και πλέον δεν υπάρχει.
Ήμουν πολύ θυμωμένος τότε, με τα πάντα. Μη με ρωτάς γιατί. Σταμάτησα να είμαι θυμωμένος την τελευταία δεκαπενταετία, ίσως γιατί τότε άρχισα να λέω τη γνώμη μου.
Με την Αθηνά Μαξίμου είστε ζευγάρι πάνω από 20 χρόνια. Τι κάνει μια σχέση να κρατήσει τόσα χρόνια;
Η παραδοχή του ότι λες: "Σ’ ευχαριστώ που είσαι στη ζωή μου". Να το λες και να το εννοείς. Να ξυπνάς το πρωί και να βλέπεις τον άνθρωπό σου δίπλα σου, στο ίδιο κρεβάτι, και να του λες "Καλημέρα" και πόσο όμορφος είναι και θα είναι πάντα για σένα. Γιατί η ομορφιά δεν έχει να κάνει μόνο με τη μορφή, αλλά με την αύρα του ανθρώπου. Κοιτάω κάποιες φορές παλιότερες φωτογραφίες μας και λέω: "Ρε συ, Αθηνά, τι ωραία που έχουμε μεγαλώσει μαζί!". Δεν ξέρω πώς θα ήμουν χωρίς την Αθηνά.
Έχεις ανακαλύψει τι είναι η ευτυχία;
Να έχεις δει τα λάθη σου, να τα ξέρεις, να ξέρεις ότι θα τα ξανακάνεις, αλλά να προσπαθήσεις την επόμενη φορά που θα τα ξανακάνεις να μην πληγώσεις και άλλους.
Τι θεωρείς σημαντικό στη ζωή;
Θα σου διορθώσω μια λέξη: εμένα μου αρέσει το "σπουδαίο", γιατί έχει σπουδή. Μου αρέσει οτιδήποτε βάζω στην κορυφή των πραγμάτων να έχει λόγο που μπήκε.
Τι τίτλο θα έδινες στην εποχή μας;
Θυμός.
