Η ψυχοθεραπεύτρια-τραυματοθεραπεύτρια Δέσποινα Πλουσίου μιλάει στο madamefigaro.gr για τις επιτπώσεις που έχει το τραύμα στις σχέσεις μας και για το Syros Healing Waves Festival που η ίδια εμπνεύστηκε και χαρακτηρίζει ως ένα "ταξίδι από το Τραύμα στην Απόλαυση".
Η Δέσποινα Πλουσίου έχει καταγωγή από τη Σύρο κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που επέλεξε αυτό το νησί για να οργανώσει ένα φεστιβάλ αφιερωμένο στο ψυχικό τραύμα και την αντιμετώπισή του. Ως ψυχοθεραπεύτρια και συνιδρύτρια του Trauma2Therapy Institute, ενός οργανισμού αφιερωμένου στη θεραπεία του τραύματος, εκπαιδευμένη στις Ηνωμένες Πολιτείες από κορυφαίους ειδικούς στον τομέα του τραύματος.είναι απολύτως ειδιεκυμένη στο σύνθετο τραύμα και τις βαθιές και χρόνιες επιπτώσεις των επαναλαμβανόμενων τραυματικών εμπειριών.
Η ίδια μας μίλησε για το πώς οι τραυματικές εμπειρίες της ζωής μας επηρεάζουν τις επιλογές και τις σχέσεις μας, για το πώς μπορούμε να αλλάξουμε τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα που διαιωνίζουν τον κύκλο του τραύματος αλλά και για το πρώτο φεστιβάλ στην Ελλάδα που γεφυρώνει την επιστήμη της θεραπείας του τραύματος με τη δύναμη της απόλαυσης.
Γιατί έχουμε την τάση να αναζητούμε και να επιλέγουμε ανθρώπους που μοιάζουν μεταξύ τους και που συχνά τελικά μας απογοητεύουν;
Η τάση μας να προσελκύουμε και να επιλέγουμε ανθρώπους με παρόμοια χαρακτηριστικά συνδέεται βαθιά με τις πρώιμες εμπειρίες προσκόλλησης και συναισθηματικής ρύθμισης. Ο ψυχισμός μας αναζητά το γνώριμο, ακόμη κι όταν αυτό το γνώριμο είναι δυσλειτουργικό ή τραυματικό. Το οικείο, λόγω της νευρωνικής χαρτογράφησης που διαμορφώθηκε στα πρώτα χρόνια ζωής, ενεργοποιεί ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας. Συχνά μέσα από αυτές τις επαναλήψεις επιχειρούμε, ασυνείδητα, να επαναδιαπραγματευτούμε τις ανεκπλήρωτες ανάγκες μας, ελπίζοντας σε μια διαφορετική έκβαση. Ωστόσο, χωρίς επίγνωση και επεξεργασία του αρχικού τραύματος, το μοτίβο επαναλαμβάνεται, οδηγώντας σε νέα απογοήτευση.
Πόσο και πώς "φταίει" το τραύμα επηρεάζοντας τις επιλογές μας;
Το τραύμα, ειδικά το αναπτυξιακό και το διαπροσωπικό τραύμα, εγκαθιστά εσωτερικά μοντέλα σχέσης (internal working models) που λειτουργούν ως φακοί μέσα από τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, τους άλλους και τη δυναμική των σχέσεων. Το άτομο που έχει τραυματιστεί συχνά αναπτύσσει μια ασυνείδητη προσδοκία ότι θα αναπαραχθεί η ίδια συνθήκη πόνου, εγκατάλειψης ή προδοσίας. Το τραύμα περιορίζει τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής, καθώς οι επιλογές γίνονται μέσα από το φίλτρο της ανάγκης για αναγνώριση ή για επιδιόρθωση της παλιάς πληγής και όχι μέσα από μια αυθεντική αίσθηση αυτοαξίας και αμοιβαίας συναισθηματικής διαθεσιμότητας.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι το να αναγνωρίσουμε το τραύμα και τα μοτίβα που κυριαρχούν στις σχέσεις μας;
Η αναγνώριση του τραύματος και των σχεσιακών μοτίβων που αυτό παράγει απαιτεί υψηλό βαθμό αυτοπαρατήρησης και συναισθηματικής ωριμότητας. Το τραύμα, από τη φύση του, κρύβεται μέσα στη φαινομενική φυσικότητα των αντιδράσεών μας και συχνά δεν το αναγνωρίζουμε ως κάτι εξωτερικό προς εμάς, αλλά το βιώνουμε ως μέρος της ταυτότητάς μας. Η αναγνώριση έρχεται μέσα από την εμβάθυνση στην εσωτερική εμπειρία, τη θεραπευτική διεργασία και την ευαισθητοποίηση απέναντι σε μοτίβα που επαναλαμβάνονται με τρόπο που προκαλεί πόνο και ματαίωση.
Συχνά είναι τα ίδια τα δυσλειτουργικά μοτίβα, τα επαναλαμβανόμενα συμπτώματα ή οι δυσκολίες στις σχέσεις που λειτουργούν ως σημεία αφύπνισης, υποδεικνύοντας ότι υπάρχει ένα βαθύτερο ψυχικό υλικό μέσα μας που αναζητά επεξεργασία και θεραπευτική αναγνώριση. Καλούμαστε να προσεγγίζουμε αυτές τις δυσκολίες όχι με ντροπή ή ενοχή, αλλά ως πολύτιμα εφαλτήρια διερεύνησης. Η ντροπή, η απομόνωση και η απόπειρα να κρύψουμε τις πληγές μας δεν συμβάλλουν στην επούλωση, αντίθετα εντείνουν την αποσύνδεση και διαιωνίζουν τον κύκλο του τραύματος. Η ανοιχτή, συμπονετική προσέγγιση προς τις δυσκολίες μας είναι θεμελιώδης για την πραγματική αποκατάσταση και την ανάπτυξη.
Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να αλλάξουμε αυτά τα μοτίβα;
Η αλλαγή απαιτεί πρώτα επίγνωση και αναγνώριση των υποκείμενων αναγκών και πληγών. Μέσα σε ένα ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο, μπορούμε να αναπτύξουμε νέες εμπειρίες προσκόλλησης και συναισθηματικής ρύθμισης. Η επεξεργασία του τραύματος επιτρέπει την αποδόμηση των δυσλειτουργικών εσωτερικών μοντέλων και τη δημιουργία νέων, βασισμένων στην εμπιστοσύνη, την αμοιβαιότητα και την αυθεντικότητα. Η ελευθερία έρχεται όχι μέσα από την άρνηση του πόνου αλλά μέσα από τη βαθιά του επεξεργασία και την αφομοίωσή του σε μια πιο ώριμη και ολοκληρωμένη ταυτότητα.
Ποιος είναι ο ρόλος της απόλαυσης στην προσπάθειά μας να αλλάξουμε τα μοτίβα που έχουμε συνηθίσει και μας κάνουν τελικά κακό;
Η απόλαυση διαδραματίζει έναν κρίσιμο ρόλο στη διαδικασία νευροβιολογικής επανεκπαίδευσης και αποκατάστασης μετά από τραυματικές εμπειρίες. Το τραύμα, ιδίως όταν είναι πρώιμο ή διαπροσωπικό, διαταράσσει τη φυσιολογική ανάπτυξη της σωματογνωσίας (interoception) και της συναισθηματικής αυτορύθμισης. Για να αντέξει τον αφόρητο ψυχικό ή σωματικό πόνο, το άτομο συχνά υιοθετεί μηχανισμούς αποσύνδεσης (dissociation) από το σωματικό βίωμα, με αποτέλεσμα την αποξένωση από τις αισθητηριακές και συναισθηματικές εμπειρίες του σώματος. Η αποσύνδεση, αν και λειτουργεί αμυντικά προστατεύοντας το άτομο από την αναβίωση του τραύματος, παράλληλα περιορίζει και τη δυνατότητα πρόσβασης σε θετικές εμπειρίες, όπως η απόλαυση, η τρυφερότητα και η χαρά.
Η συνειδητή καλλιέργεια εμπειριών απόλαυσης μέσα από ασφαλείς, ρυθμισμένες σωματικές και διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις δρα ως νευροπλαστική διαδικασία. Μέσω αυτής, ενισχύεται η ικανότητα του νευρικού συστήματος να αναγνωρίζει και να εσωτερικεύει σήματα ασφάλειας, επανενεργοποιώντας τη φυσική ικανότητα για σύνδεση, ανακούφιση και συναισθηματική άνθιση.
Η απόλαυση, επομένως, δεν αποτελεί απλώς μια θετική συναισθηματική εμπειρία, αλλά έναν θεμελιώδη μηχανισμό θεραπείας που υποστηρίζει τη σταδιακή επανακατοίκηση του σώματος, αποκαθιστώντας την αίσθηση του εαυτού ως ασφαλούς και βιώσιμου τόπου, μέσα στον οποίο η σύνδεση με τον άλλον καθίσταται εκ νέου δυνατή. Καθώς το άτομο ξαναβρίσκει πρόσβαση στην ίδια του την αισθητηριακή και συναισθηματική ζωή, αποκτά και τη δυνατότητα να αλληλεπιδρά με τους άλλους όχι από θέση άμυνας ή ανάγκης για επιβίωση, αλλά από μια ελεύθερη, αυθεντική και ρυθμισμένη εσωτερική διάθεση για ουσιαστική σύνδεση.
Ποια είδη δεσμού υπάρχουν και πώς εκφράζονται στην ενήλικη ζωή;
Σύμφωνα με τη θεωρία του δεσμού (attachment theory), υπάρχουν κυρίως τέσσερις τύποι δεσμού: ο ασφαλής, ο αγχώδης-αμφιθυμικός, ο αποφευκτικός και ο αποδιοργανωμένος. Στην ενήλικη ζωή:
Ο ασφαλής δεσμός εκφράζεται μέσα από την ικανότητα δημιουργίας σχέσεων με αμοιβαία εμπιστοσύνη, αυτονομία και συναισθηματική διαθεσιμότητα.
Ο αγχώδης-αμφιθυμικός δεσμός εκδηλώνεται με φόβο εγκατάλειψης, υπερεμπλοκή και ανάγκη για συνεχή επιβεβαίωση.
Ο αποφευκτικός δεσμός χαρακτηρίζεται από συναισθηματική αποστασιοποίηση, υπερβολική αυτάρκεια και δυσκολία στη διαχείριση της οικειότητας.
Ο αποδιοργανωμένος δεσμός συνδέεται με έντονη αστάθεια, φόβο απέναντι στην οικειότητα και αντικρουόμενες συμπεριφορές αγάπης και απομάκρυνσης.
Κάνουν κακό οι καυγάδες στις σχέσεις;
Δεν είναι οι καυγάδες καθαυτοί που βλάπτουν τη σχέση, αλλά ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τη σύγκρουση. Οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες σε κάθε ζωντανή σχέση. Όταν, όμως, κυριαρχούν ο εξευτελισμός, η περιφρόνηση, η παθητική επιθετικότητα ή η έλλειψη επανόρθωσης μετά τη ρήξη, η σχέση διαβρώνεται σταδιακά. Αντίθετα, η ανοιχτή, ειλικρινής και σεβαστική διαχείριση των διαφορών μπορεί να ενδυναμώσει τη σχέση και να εμβαθύνει τη σύνδεση.
Ποιες είναι οι συμπεριφορές που αυξάνουν τις πιθανότητες να χωρίσει ένα ζευγάρι;
Σύμφωνα και με τα ερευνητικά δεδομένα, συμπεριφορές που προμηνύουν τη διάλυση μιας σχέσης είναι: η περιφρόνηση, η άμυνα, η συνεχής κριτική και το "emotional stonewalling” (το συναισθηματικό κλείσιμο προς τον άλλον). Όταν τα αρνητικά μοτίβα επικοινωνίας παραμένουν άλυτα και όταν το επίπεδο συναισθηματικής οικειότητας και αλληλοκατανόησης διαβρώνεται, τότε η σχέση γίνεται εύθραυστη και η ρήξη σχεδόν αναπόφευκτη.
Σε λίγους μήνες διοργανώνετε το Syros Healing Waves. Ποια είναι η φιλοσοφία του;
Το Syros Healing Waves δεν είναι απλώς ένα ακόμα επιστημονικό συνέδριο. Είναι ένα ταξίδι από το τραύμα στην απόλαυση. Είναι μια ζωντανή, συλλογική εμπειρία που δημιουργήθηκε με στόχο να προσφέρει χώρο για βαθιά θεραπευτική ανταλλαγή, αυθεντική ανθρώπινη σύνδεση και εσωτερική αναγέννηση. Στόχος μας είναι να μεταφέρουμε τη θεραπεία του τραύματος έξω από τα στενά πλαίσια της θεωρίας και να τη γειώσουμε στη ζωντανή εμπειρία της συνάντησης, της κίνησης, της φύσης και της δημιουργικότητας.
Το ονομάζουμε φεστιβάλ γιατί δεν περιοριζόμαστε μόνο στη μετάδοση επιστημονικής γνώσης. Το Healing Waves γεννήθηκε για να θυμίσει ότι η θεραπεία δεν είναι μια ξηρή διαδικασία, αλλά ένα ζωντανό κάλεσμα προς τη ζωή. Είναι μια γιορτή της ψυχικής υγείας, μια αφύπνιση της έμφυτης δυνατότητας του ανθρώπου για επούλωση και ανάκαμψη. Είναι ένας τρόπος να γιορτάσουμε το γεγονός ότι, ακόμη και μέσα από τον πόνο και τη δυσκολία, υπάρχει ελπίδα, υπάρχει δυνατότητα αλλαγής, υπάρχει μέλλον.
Γιατί επιλέξατε τη Σύρο;
Η επιλογή της Σύρου έγινε με βαθύ σεβασμό προς το ίδιο το νησί και την ενέργειά του. Πιστεύουμε ότι ένα τόσο όμορφο, φιλόξενο και ανθρώπινο τοπίο αποτελεί από μόνο του έναν θεραπευτικό σύμμαχο. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιστήμη, η ψυχοθεραπεία και η τέχνη ενώνονται για να στηρίξουν την επανένωση του σώματος και της ψυχής, την ανάκτηση της χαράς και της βαθιάς σύνδεσης.
Τι θα βιώσει εκεί όποιος αποφασίσει να συμμετάσχει;
Η φιλοσοφία του Healing Waves βασίζεται στην πεποίθηση ότι η θεραπεία δεν είναι μόνο ατομικό έργο, αλλά και συλλογική πράξη. Η χαρά, η σωματική απόλαυση, η κοινότητα και η δημιουργικότητα είναι κεντρικά στοιχεία στη διαδικασία της επούλωσης. Θέλουμε να προσφέρουμε έναν χώρο όπου η θεωρητική γνώση συναντά τη ζωντανή εμπειρία, και η επιστημονική ακρίβεια συναντά την ανθρώπινη παρουσία.
Είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι που στο Syros Healing Waves θα έχουμε τη μεγάλη τιμή να φιλοξενήσουμε ως κεντρικό μας ομιλητή τον Dr. Bessel van der Kolk, έναν από τους πιο σημαντικούς και αναγνωρισμένους παγκοσμίως ειδικούς στο πεδίο της κατανόησης και θεραπείας του ψυχικού τραύματος, και συγγραφέα του κλασικού έργου "Το σώμα δεν ξεχνά" (The Body Keeps the Score). Η παρουσία του στη Σύρο αποτελεί μια σπάνια και πολύτιμη ευκαιρία για το ελληνικό και διεθνές κοινό να συνδεθεί άμεσα με έναν από τους κορυφαίους διαμορφωτές της σύγχρονης τραυματοθεραπείας.
Παράλληλα με το κεντρικό βιωματικό retreat, το οποίο απευθύνεται σε περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων και απαιτεί εγγραφή, έχουμε οργανώσει ένα ευρύ πρόγραμμα δωρεάν εκδηλώσεων, ανοιχτό για όλους. Σχεδιάζονται ανοιχτές ομιλίες, βιωματικά εργαστήρια, δράσεις στη φύση και πολιτιστικές εκδηλώσεις, δημιουργώντας έναν θεραπευτικό διάλογο που να αγκαλιάζει όχι μόνο τους συμμετέχοντες του φεστιβάλ, αλλά και την τοπική κοινότητα της Σύρου και κάθε επισκέπτη που επιθυμεί να συμμετάσχει.
Το Syros Healing Waves είναι μια ανοιχτή πρόσκληση προς όλους όσοι νιώθουν ότι η θεραπεία δεν αφορά μόνο την αποκατάσταση από το τραύμα, αλλά και την επανάκτηση της δυνατότητας να ζούμε με πληρότητα, σύνδεση, δημιουργικότητα και χαρά. Είναι ένας τόπος όπου η ελπίδα γίνεται πράξη, η γνώση μετατρέπεται σε εμπειρία και το βίωμα της κοινότητας ανοίγει νέους δρόμους προς την εσωτερική και τη συλλογική επούλωση και μετατραυματική άνθιση!
