Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πιθανότατα δε θα υπάρχουν στο άμεσο μέλλον – δεν το λέμε εμείς, το λέει ο Mark Zuckerberg. Γιατί ποιος έχει πλέον ανάγκη τους διαδικτυακούς του φίλους όταν υπάρχουν τα chatbots;
Ήταν στις αρχές του 21ου αιώνα που άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες online κοινωνικές πλατφόρμες με ονόματα όπως MySpace, LinkedIn, Facebook, Twitter και Tumblr. Όλες αυτές οι εφαρμογές κυκλοφόρησαν την πενταετία 2002-2007 και η επανάσταση που έφεραν είναι πως όσοι συμμετείχαν δεν ήταν απλώς καταναλωτές περιεχομένου, αλλά και δυνητικοί παραγωγοί περιεχομένου. Στην αρχή βασίζονταν στη δημιουργία δικτύων φίλων, συγγενών και γνωστών που μοιράζονταν λόγια, εικόνες, ιδέες και ευχές. Ο χρήστης έβλεπε μόνο όσα αναρτούσαν οι "φίλοι" που ακολουθούσε και η έμφαση δινόταν λιγότερο στο περιεχόμενο καθαυτό και περισσότερο στην αίσθηση της κοινότητας.
Αυτή ήταν η μεγάλη καινοτομία και εκεί θεωρούσαν οι δημιουργοί τους ότι βρισκόταν η αξία: στην ίδια τη σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων. Σταδιακά όμως αυτό άλλαξε. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετατράπηκαν σε κανονικά μέσα ενημέρωσης και οι αναρτήσεις προσωπικού χαρακτήρα που δημοσιεύονται από τους διαδικτυακούς φίλους είναι δυσεύρετες κατά το αχανές σκρολάρισμα. Τη μετατόπιση στην εστίαση των μέσων αυτών από τη διαπροσωπική επικοινωνία παραδέχτηκε και ο ίδιος ο ιδρυτής του Facebook και ιδιοκτήτης της Meta, όπου ανήκει και το Instagram, Mark Zuckerberg.
Πριν από λίγες εβδομάδες, κατά τη διάρκεια της πολύωρης κατάθεσής του στην εναρκτήρια φάση της "αντιμονοπωλιακής" δίκης της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου (FTC) κατά της Meta, ο Mark Zuckerberg δήλωσε ότι τα social media "έχουν τελειώσει". Τουλάχιστον όπως τα ξέραμε. Όπως είπε, "το ποσοστό του χρόνου που αφιερώνεται στην προβολή περιεχομένου που δημοσιεύεται από φίλους έχει μειωθεί τα τελευταία δύο χρόνια από 22% σε 17% στο Facebook και από 11% σε 7% στο Instagram".
Μια νέα εποχή
Το τοπίο των κοινωνικών μέσων σήμερα βρίσκεται αναμφισβήτητα εν μέσω μιας δραματικής αναμόρφωσης. Μετά από 20 χρόνια κυριαρχίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ο τρόπος που χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο έχει αλλάξει. Οι άνθρωποι τώρα αναζητούν καταφύγιο σε ιδιωτικές συζητήσεις υποβιβάζοντας τις μεγάλες πλατφόρμες. Φυσικά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν ακόμα πεθάνει.
Περισσότεροι από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι συνδέονται στο Facebook κάθε μέρα, ένα δισεκατομμύριο χρησιμοποιούν το TikTok κάθε μήνα και, παρά τα επανειλημμένα σκάνδαλα, 250 εκατομμύρια χρησιμοποιούν καθημερινά το X. Ωστόσο, ο τρόπος που χρησιμοποιούμε αυτές τις πλατφόρμες έχει αλλάξει σηματοδοτώντας αυτό που μοιάζει με την αρχή μιας νέας εποχής για το Διαδίκτυο. Οι χρήστες αμφισβητούν πλέον τη δύναμή τους και τις αξιοποιούν για να μιλήσουν πιο επιλεκτικά, στα άτομα ή στις ομάδες που εκείνοι θέλουν. Και κάπου ανάμεσα στην αμφισβήτηση του TikTok και την πτώση του Instagram έρχεται η τεχνητή νοημοσύνη να διεκδικήσει το δικό της περιεχόμενο των χρηστών και να αποκτήσει πρόσβαση στα δεδομένα μας με μια νέα κοινωνική πλατφόρμα.
AI: Ο δικός μας "άνθρωπος"
Ήταν 30 Νοεμβρίου του 2022 όταν η OpenAI ανακοίνωνε την κυκλοφορία ενός νέου διαδικτυακού προϊόντος με το όνομα ChatGPT. Επρόκειτο για το νέο θαύμα της τεχνητής νοημοσύνης, που ήρθε για να μας απαλλάξει από κάποια γνωστικά καθήκοντά μας, όπως η διαχείριση των οικονομικών μας, και να αντικαταστήσει ένα σωρό επαγγελματίες, από ψυχολόγους μέχρι προγραμματιστές, ακόμα και να μας υποδείξει πώς να σκεφτόμαστε! Το συγκεκριμένο εργαλείο, που αναμφισβήτητα θα γραφτεί με χρυσά γράμματα στην ιστορία της ψηφιακής τεχνολογίας, μπορεί να δημιουργήσει περιεχόμενο για τα πάντα.
Το λαλίστατο αυτό ρομπότ ανταποκρίνεται σε κάθε αίτημα όπως ένας ευγενικός και πάντα διαθέσιμος συνομιλητής. Οι χρήστες έχουν την εντύπωση ότι συνδιαλέγονται με έναν πολυμαθή αλλά και μετριόφρονα συνάνθρωπο και συνάμα με ένα καλοπροαίρετο πλάσμα επιστημονικής φαντασίας. Είτε πρόκειται για συμβουλές μαγειρικής είτε για βοήθεια σε μια φοιτητική εργασία, το ChatGPT χρησιμοποιεί βάσεις δεδομένων από το Διαδίκτυο, από βιβλία και λήμματα της Wikipedia, ενώ συνολικά 300 δισ. λέξεις τροφοδοτούν το σύστημά του. Ήδη κάποιοι τολμούν να μαντέψουν το επόμενο στάδιο αυτής της ψηφιακής μετάβασης: το ChatGP θα δημιουργήσει μια νέα πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης με στόχο να ανταγωνιστεί τόσο το X του Elon Musk όσο και το Instagram της Meta. Ίσως όχι ακόμα, μιας και για λίγο καιρό ακόμα πλατφόρμες όπως το TikTok θα ξεζουμίζουν εξουθενωμένους creators για να παράγουν το περιεχόμενο που χρειάζονται οι αδηφάγοι αλγόριθμοι.
Σε ένα πιθανό κοντινό –και κάπως οργουελικό– μέλλον όμως οι μηχανές θα είναι πλέον τόσο εκπαιδευμένες, που δε θα τους χρειάζονται ούτε αυτούς. Και τι πειράζει, θα έλεγε κανείς... Σίγουρα η τεχνολογία AI μοιάζει να μπορεί να λύσει πολλά από τα καθημερινά μας προβλήματα, όμως οι πιθανοί κίνδυνοι που έχουν επισημανθεί είναι πολλοί, από ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας και διάδοσης παραπληροφόρησης μέχρι διαρροή εμπιστευτικών πληροφοριών, ζητήματα ιδιωτικότητας και φυσικά την πιθανότητα κακόβουλης χρήσης.
Διαβάστε Επίσης
"Στο μέλλον τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα έχουν βελτιωθεί σε τέτοιον βαθμό, που θα είναι αδύνατο να αναγνωρίσει κανείς ποια μηνύματα αποτελούν μέρος συντονισμένης εκστρατείας παραπληροφόρησης" επισημαίνει ο Josh A. Goldstein, ερευνητικός συνεργάτης στο Κέντρο Ασφάλειας και Αναδυόμενων Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Georgetown, που ειδικεύεται στον κλάδο του CyberAI, προβλέποντας ότι θα γίνει πολύ δύσκολο να διακρίνουμε τα πραγματικά από τα παραποιημένα γεγονότα.
Ένας ψηφιακός φανταστικός φίλος
Ο φανταστικός φίλος που είχαμε πολλοί όταν ήμαστε παιδιά είναι και πάλι εδώ, εξίσου αόρατος, αλλά εντελώς πραγματικός, έτοιμος να μεταμορφωθεί σε ό,τι επιθυμήσουμε. Ένας ακούραστος βοηθός στο γραφείο, ένας υπάκουος και φτηνός υπηρέτης, ένας δωρεάν ψυχολόγος, ένας ιδανικός εραστής ή ακόμα και ο νέος μας κολλητός. Και ενώ οι εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης πασχίζουν να εξηγήσουν ότι τα chatbots είναι εργαλεία για τις επιχειρήσεις, ένα ολοένα και αυξανόμενο κοινό ξοδεύει ώρες χτίζοντας προσωπικές σχέσεις μέσω AI.
Τον Σεπτέμβριο ο μέσος χρήστης του character.ai, μιας εφαρμογής για παιχνίδια ρόλων που επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργούν τους δικούς τους χαρακτήρες τεχνητής νοημοσύνης ή να συνομιλούν με χαρακτήρες που έχουν δημιουργήσει άλλοι, ξόδεψε 93 λεπτά την ημέρα μιλώντας με ένα από τα chatbots, δηλαδή 18 λεπτά περισσότερο απ’ ό,τι ο μέσος χρήστης περνούσε στο TikTok. Πάντως, δύο χρόνια μετά το λανσάρισμα του ChatGPT η εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης OpenAI αποφάσισε να διερευνήσει τον αντίκτυπο του chatbot στον ψυχοσυναισθηματικό κόσμο των χρηστών και σε συνεργασία με το MIT Media Lab πραγματοποίησε μια ανασκόπηση διαθέσιμων στοιχείων από περίπου 40 εκατ. αλληλεπιδράσεις με το ChatGPT.
Να διευκρινίσουμε ότι τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης είναι "εικονικά άτομα που μπορούν να συνομιλήσουν με επιτυχία με οποιονδήποτε άνθρωπο χρησιμοποιώντας διαισθητικές και κάπως λογοτεχνικές ικανότητες". Τα ευρήματα έριξαν φως σε άγνωστες πτυχές του ChatGPT (που, σύμφωνα με την εταιρεία, χρησιμοποιούν εβδομαδιαίως 400 εκατομμύρια άνθρωποι) και ήταν σαφή: υψηλότερα ποσοστά μοναξιάς, εξάρτηση και χαμηλότερη κοινωνικοποίηση.
Σε μελέτες διαπιστώθηκε, επίσης, ότι, ενώ τα chatbots που βασίζονται στη φωνή αρχικά φάνηκαν ευεργετικά στην άμβλυνση της μοναξιάς και της εξάρτησης σε σύγκριση με τα chatbots που βασίζονται σε κείμενο, αυτά τα πλεονεκτήματα μειώνονταν όσο αυξάνονταν τα επίπεδα χρήσης. Επιπλέον, η άνευ ορίων χρήση αποδείχτηκε περισσότερο επιβλαβής για τις γυναίκες, οι οποίες μετά τις τέσσερις εβδομάδες του πειράματος ήταν λιγότερο πρόθυμες για κοινωνικές συναναστροφές.
Μπορεί το ChatGPT να γίνει ο νέος μας ψυχοθεραπευτής;
Τι γίνεται όταν κανείς αναζητά στην τεχνητή νοημοσύνη όσα ως τώρα του πρόσφερε η συναισθηματική νοημοσύνη, δηλαδή σύνδεση, επικοινωνία, κατανόηση; Και τι σημαίνει αυτό για το μέλλον της σχέσης μας με τους άλλους ανθρώπους; Όπως εξηγεί η Αλεξάνδρα Πάλλη, κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και διδάκτωρ Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών – ΕΚΠΑ, "η επιστημονική κοινότητα είναι εν αναμονή των αποτελεσμάτων ερευνών για το πώς η σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη επηρεάζει τον ανθρώπινο ψυχισμό. Ωστόσο, υπάρχουν ήδη κάποιες ενδείξεις. Η χρήση των chatbots ως ενός συμπληρωματικού εργαλείου επικοινωνίας δεν είναι προβληματική. Όμως, δεν μπορούν και δεν πρέπει να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία, καθώς συνομιλούν ως μηχανές που δεν έχουν συναισθήματα. Η πραγματική αλληλεπίδραση παραμένει το νούμερο 1 ζητούμενο στις ανθρώπινες σχέσεις. Τα chatbots έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι πάντα διαθέσιμα, χωρίς κοινωνικές δεσμεύσεις ή φόβο κριτικής.
Ωστόσο, το ChatGPT δε σχεδιάστηκε για να λειτουργεί ως ψυχοθεραπευτής και δεν μπορεί να κάνει διάγνωση. Υπάρχουν φόβοι ότι με τη μακροχρόνια χρήση η τεχνητή νοημοσύνη θα αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη συμπόνια, την κοινωνικότητα, την προσωπική ευθύνη. Και παρόλο που η τεχνητή νοημοσύνη σχεδιάστηκε για να είναι ανθρωποκεντρική και μπορεί να μιμηθεί συναισθηματική σύνδεση αν εκπαιδευτεί, δεν μπορεί να αντικαταστήσει το βάθος και το εύρος της ανθρώπινης σύνδεσης. Στερείται συναισθηματικής νοημοσύνης, όπως και βιωμένης εμπειρίας, που μας δένει μεταξύ μας".
Οι υποστηρικτές των εφαρμογών διατείνονται ότι πρόκειται για ακίνδυνη διασκέδαση και ότι μπορούν να αποτελέσουν σανίδα σωτηρίας για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν άγχος και απομόνωση. "Ίσως το ανθρώπινο μέρος της ανθρώπινης σύνδεσης να είναι υπερτιμημένο" δήλωσε ο συνεργάτης της Andreessen Horowitz, Anish Acharya, περιγράφοντας την οικειότητα και την αποδοχή που μπορούν να προσφέρουν τα AI chatbots.
Ωστόσο, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου μετά από περιπτώσεις που κατέληξαν σε τραγωδία, όπως αυτή ενός πατέρα δύο παιδιών στο Βέλγιο που αυτοκτόνησε τον Ιούλιο του 2023 μετά από εκτεταμένες συνομιλίες με την "Eliza", έναν από τους συντρόφους τεχνητής νοημοσύνης της εταιρείας Chai Research. Και αναρωτιόμαστε: Αν η εικόνα ενός ανθρώπου που συζητά μόνος στο σπίτι του με ένα chatbot εγείρει ερωτήματα για τον ανθρώπινο ψυχισμό, τι μπορεί να σημάνει άραγε η μαζική αποδοχή τους για τις κοινωνίες μας;
