Μια τραυματική εμπειρία μπορεί να "γράψει" μέσα μας βαθύτερα απ’ ό,τι νομίζουμε. Συχνά σιωπηρό, το τραύμα επηρεάζει τη σκέψη, το σώμα και τις σχέσεις μας. Όμως υπάρχουν τρόποι να το αναγνωρίσουμε, να το κατανοήσουμε και να το θεραπεύσουμε.
Από την Άννα Δάλλα
Η λέξη "τραύμα" έχει γίνει πολύ "της μόδας" τελευταία. Πολλοί μιλούν ανοιχτά για τα ψυχικά τραύματα που κουβαλάνε μέσα τους, για το πώς τους "τραυμάτισαν" οι γονείς, οι πρώην σύντροφοι, οι δάσκαλοι, οι συμμαθητές όταν ήταν παιδιά κ.λπ. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, ούτε όλοι μας βιώνουμε οτιδήποτε μας συμβαίνει ως τραύμα. Ο Dr Bessel van der Kolk, ψυχίατρος, συγγραφέας, ερευνητής και καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, μιλώντας στη Madame Figaro, διευκρινίζει:
"Το αν θα βιώσουμε κάτι ως τραύμα έχει να κάνει με το τι ακριβώς είναι αυτό που μας συμβαίνει αλλά και πώς θα το ερμηνεύσει ο εγκέφαλός μας και κατ’ επέκταση πώς θα αντιδράσουμε σ’ αυτό. Αν, για παράδειγμα, κάποιος δεχτεί επίθεση, ειδικά από έναν άνθρωπο που εμπιστεύεται και αγαπάει, αν τον βιάσουν, αν τον χτυπήσουν σοβαρά ή αν δει το παιδί του να πέφτει θύμα βίαιης επίθεσης ή αν δει να σκοτώνεται μπροστά του κάποιος που αγαπάει, εύκολα αντιλαμβάνεται ότι έχει έρθει αντιμέτωπος με ιδιαίτερα τραυματικές εμπειρίες και είναι πολύ πιθανό να τις εκλάβει με τέτοιον τρόπο που τελικά θα του δημιουργήσουν τραύμα. Από την άλλη πλευρά, η απώλεια μιας σχέσης ή ακόμα και ενός αγαπημένου προσώπου λόγω ενός "φυσιολογικού” θανάτου δε θα προκαλέσει υπό κανονικές συνθήκες τραύμα, αλλά έντονη θλίψη και πένθος, θα είναι δηλαδή μια εμπειρία που θα ολοκληρωθεί μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό όριο, χωρίς τελικά να τραυματίσει".
Διαβάστε Επίσης
Επιπλέον, όπως εξηγούν οι ειδικοί, σημαντικό ρόλο στο να βιώσουμε κάτι ως τραύμα παίζει το αν μας κατηγορούν ή αν κατηγορούμε εμείς τον εαυτό μας γι’ αυτό που (μας) συνέβη. Εξίσου σημαντικό είναι αν έχουμε δίπλα μας ανθρώπους που θα μας σταθούν και θα μας βοηθήσουν σε ό,τι βιώνουμε – σε αυτή την περίπτωση τα πράγματα γίνονται πιο ανεκτά και πιο εύκολα διαχειρίσιμα.
Τέλος, η στιγμή της ζωής μας που θα μας συμβεί η "τραυματική" εμπειρία είναι ίσως μία από τις πιο σημαντικές παραμέτρους. Για παράδειγμα, για ένα παιδί μια "τραυματική" εμπειρία έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα απ’ ό,τι θα είχε για έναν ενήλικα. Ας υποθέσουμε ότι μας επιτίθεται κάποιος στον δρόμο. Αν είμαστε ενήλικες, τότε πρόκειται για μια άσχημη εμπειρία και θα μας αλλάξει κάνοντάς μας πιο προσεκτικούς. Ένα παιδί όμως είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσει αυτό το βίωμα ως τραύμα.
"Τα παιδιά τραυματίζονται πιο εύκολα, γιατί είναι πιο ανώριμα για να καταλάβουν και να διαχειριστούν μια κατάσταση, αλλά είναι και πιο εύκολο να τα πληγώσει κάποιος, ακριβώς επειδή είναι πιο αδύναμα. Όταν, για παράδειγμα, δύο ενήλικες έχουν σχέση και ο ένας αποδειχτεί βίαιος, ο άλλος μπορεί να επιλέξει να φύγει. Όταν όμως ένα παιδί έχει βίαιους γονείς, δεν μπορεί να απομακρυνθεί από αυτή τη σχέση" καταλήγει ο Dr Bessel van der Kolk, ο οποίος θα βρεθεί στη χώρα μας για να μιλήσει για το τραύμα στο Syros Healing Waves τον ερχόμενο Οκτώβριο.
Τα μοτίβα που μας πληγώνουν
Οι τραυματικές εμπειρίες είναι αναπόφευκτο να δημιουργούν συγκεκριμένα μοτίβα στη συμπεριφορά μας επηρεάζοντας σημαντικά τις σχέσεις μας. "Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να προσελκύουμε και να σχετιζόμαστε με ανθρώπους που μοιάζουν μεταξύ τους κι αυτό είναι κάτι που συνδέεται βαθιά με τις πρώιμες εμπειρίες μας. Αναζητάμε το γνώριμο ακόμα κι αν είναι δυσλειτουργικό, επειδή αυτό μας δίνει ένα αίσθημα ασφάλειας, έστω και ψευδές" εξηγεί η Δέσποινα Πλουσίου, ψυχοθεραπεύτρια-τραυματοθεραπεύτρια και εμπνεύστρια του διεθνούς φεστιβάλ Syros Healing Waves.
"Μέσα από τις επαναλήψεις επιχειρούμε να επαναδιαπραγματευτούμε τις ανεκπλήρωτες ανάγκες μας ελπίζοντας σε μια διαφορετική έκβαση, αλλά το μοτίβο επαναλαμβάνεται οδηγώντας κάθε φορά σε νέα απογοήτευση". Πώς μπορούμε όμως να απαλλαγούμε ή έστω να διαχειριστούμε τα τραύματά μας; Το πρώτο βήμα είναι να προσπαθήσουμε να τα αναγνωρίσουμε παρατηρώντας συμπεριφορές και αντιδράσεις που δε βγάζουν νόημα και αναλογιζόμενοι από πού προέρχονται, Αυτό είναι πολύ δύσκολο, καθώς έχουμε την τάση να βιώνουμε το τραύμα ως μέρος της ταυτότητάς μας.
Η ψυχοθεραπεία βοηθά στο να αναγνωρίσουμε τα τραύματά μας και να τα ξεπεράσουμε. Με τη συμβολή ειδικών που έχουν τη σχετική γνώση και εμπειρία, αφού αναγνωρίσουμε τις ανάγκες και τις πληγές μας, καλούμαστε να αποδομήσουμε τα δυσλειτουργικά μοντέλα και να δημιουργήσουμε νέα χωρίς να αρνούμαστε τον πόνο, αλλά εστιάζοντας στο να τον επεξεργαστούμε. Αυτό που, επίσης, διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διαδικασία νευροβιολογικής επανεκπαίδευσης και αποκατάστασης μετά από τραυματικές εμπειρίες είναι η απόλαυση.
Όπως εξηγεί η Δέσποινα Πλουσίου, "για να αντέξει τον ψυχικό ή τον σωματικό πόνο, το άτομο συχνά υιοθετεί μηχανισμούς αποσύνδεσης από το σωματικό βίωμα, με αποτέλεσμα την αποξένωση από τις αισθητηριακές και τις συναισθηματικές εμπειρίες του σώματος. Η αποσύνδεση, αν και προστατεύει από την αναβίωση του τραύματος, παράλληλα περιορίζει τη δυνατότητα πρόσβασης σε θετικές εμπειρίες, όπως η τρυφερότητα και η χαρά. Η συνειδητή καλλιέργεια εμπειριών απόλαυσης μέσα από ασφαλείς σωματικές και διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις δρα ως νευροπλαστική διαδικασία.
Μέσω αυτής ενισχύεται η ικανότητα του νευρικού συστήματος να αναγνωρίζει και να εσωτερικεύει σήματα ασφαλείας ενεργοποιώντας εκ νέου τη φυσική ικανότητα για σύνδεση, ανακούφιση και συναισθηματική άνθηση". Η απόλαυση, επομένως, δεν είναι απλώς μια θετική συναισθηματική εμπειρία, αλλά και ένας θεμελιώδης μηχανισμός θεραπείας που υποστηρίζει τη σταδιακή επανακατοίκηση του σώματος, αποκαθιστώντας την αίσθηση του εαυτού ως ασφαλούς και βιώσιμου τόπου, μέσα στον οποίο η σύνδεση με τον άλλο καθίσταται εκ νέου δυνατή. Καθώς το άτομο ξαναβρίσκει πρόσβαση στην ίδια του τη συναισθηματική ζωή, αποκτά και τη δυνατότητα να αλληλεπιδρά με τους άλλους όχι από θέση άμυνας ή ανάγκης για επιβίωση, αλλά από μια ελεύθερη, αυθεντική και συνειδητή εσωτερική διάθεση για ουσιαστική σύνδεση.
Πώς μας αλλάζει ένα τραύμα
Το να έχουμε βιώσει ένα τραύμα είναι πιθανό να μας κάνει να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα. Έτσι, μπορεί να αρχίσουμε να αναθεωρούμε το τι αντιμετωπίζουμε ως "σημαντικό", να οργανωνόμαστε με νέο τρόπο και να περιμένουμε ότι ανά πάσα στιγμή θα μας συμβούν πράγματα που θα μας πληγώσουν, παρόμοια με αυτά που προκάλεσαν το τραύμα μας. Η κατάσταση αυτή επηρεάζει, επίσης, το πώς συσχετιζόμαστε με τους άλλους, καθώς ενδέχεται να μας κάνει φοβισμένους, δύσπιστους, ακόμα και παρανοϊκούς. Ή, αντίθετα, μετά την τραυματική εμπειρία μπορεί να γίνουμε υπερβολικά συγκαταβατικοί, να αποφεύγουμε τις διαφωνίες και τις συγκρούσεις, να κάνουμε ό,τι μας ζητάνε οι άλλοι νομίζοντας ότι έτσι θα καταφέρουμε να μην πληγωθούμε ξανά.
Διαβάστε Επίσης
Το τραύμα όμως αφήνει τα σημάδια του και στο σώμα δημιουργώντας μια αίσθηση έντασης ή "παγωμάρας", αλλά και στο ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο γίνεται πιο ευαίσθητο, με αποτέλεσμα να είμαστε πιο ευάλωτοι στην εμφάνιση αυτοάνοσων ασθενειών και άλλων προβλημάτων υγείας. "Οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι άνθρωποι που φέρουν τα ψυχικά τραύματα επηρεάζονται σε όλα τα συστήματα του οργανισμού τους και το προσδόκιμο ζωής τους μειώνεται κατά 10 με 15 χρόνια σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Ωστόσο, επειδή η υγεία τους επιδεινώνεται προοδευτικά, δε γίνεται πάντα η σύνδεση ανάμεσα στο ψυχικό τραύμα και στη συνολική υγεία" επισημαίνει ο Dr Bessel van der Kolk.
Ευχαριστούμε τον Dr Bessel van der Kolk, ψυχίατρο, συγγραφέα, ερευνητή, καθηγητή Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, και τη Δέσποινα Πλουσίου, ψυχοθεραπεύτρια-τραυματοθεραπεύτρια. Το Φεστιβάλ Syros Healing Waves θα πραγματοποιηθεί στη Σύρο από 2 έως 5 Οκτωβρίου 2025.
