"Το cringe είναι σαν το τροχαίο" λένε οι ψυχολόγοι: δεν μπορείς να μη γυρίσεις να κοιτάξεις. Ξέρεις ότι είναι αμήχανο, ότι θα σε κάνει να νιώσεις άβολα, αλλά θέλεις να το δεις. Όμως, τι μας ωθεί να ενδίδουμε σε αυτό μέσα από τα social media;
Από τη Σοφία Κωνσταντινίδη
Είχα μήνες να δω τη φίλη μου την Ελένη. Με δύο μικρά παιδιά, η καθημερινότητά της είναι κάτι παραπάνω από απαιτητική. Στη μέση της κουβέντας μας προχωράει σε μια εξομολόγηση που σχεδόν με σοκάρει: "Έχω βρει τον τρόπο να αποσυμπιέζομαι από όλα. Τα βράδια, όταν τα μωρά έχουν επιτέλους κοιμηθεί, κάθομαι στον καναπέ με το κινητό μου. Όχι, δεν ακούω μουσική, δε βλέπω σειρές ή ταινίες και ούτε κατά διάνοια μπαίνω σε ειδησεογραφικά sites. Έχω κολλήσει με μια σειρά βίντεο στο TikTok που δείχνουν εφήβους να κόβουν μόνοι τα μαλλιά τους. Σε μερικές περιπτώσεις το θέαμα είναι οριακά γελοίο".
Διαβάστε Επίσης
Την κοιτάζω αμίλητη ενώ συνεχίζει: "Δεν υπάρχει τίποτα εγκεφαλικό σ’ αυτό. Ωστόσο, δεν μπορώ να ξεκολλήσω από την οθόνη. Είναι η δική μου στιγμή, το δικό μου μισάωρο διάλειμμα, που δε σου κρύβω ότι το περιμένω με ανυπομονησία". Υπάρχει κάτι παράξενα παρήγορο στο να παρακολουθείς άλλους ανθρώπους να γελοιοποιούνται σε δημόσια θέα; Γιατί, ενώ ως ώριμοι ενήλικες θα έπρεπε να χαλαρώνουμε ακούγοντας την αγαπημένη μας μουσική, επιλέγουμε να διασκεδάσουμε με την ανοησία ή τη δυστυχία των άλλων; Γιατί το "cringe" περιεχόμενο έχει γίνει μέρος της ρουτίνας μας; Τι το αγχολυτικό μπορεί να έχει ένα βίντεο που μας προκαλεί αμηχανία, ντροπή ή δυσφορία; Τι ηδονή μπορεί να αντλούμε από ένα story συχνά υπερβολικά δραματικό, αδέξιο, προσποιητό ή ακόμη και εκτός πραγματικότητας;
Ένα είδος επιβεβαίωσης
Η αγγλική λέξη "cringe" σημαίνει "ζαρώνω, μαζεύομαι από αμηχανία", ωστόσο εμείς έχουμε κάνει ακριβώς το αντίθετο για τον όρο που περιγράφει άβολα στιγμιότυπα που διακινούνται στα social media: τον έχουμε αγκαλιάσει. Φυσικά ο βαθμός της αμηχανίας που προκαλεί είναι υποκειμενικός. Κάτι που ένας θεωρεί ντροπιαστικό, κάποιος άλλος μπορεί να το βρει αστείο ή χαριτωμένο. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο όμως ίσως είναι ότι το cringe, όχι ως ορολογία, αλλά στην ουσία του, προϋπήρχε των κοινωνικών δικτύων!
"Η τάση για τέτοιου είδους "μη ορθές” απολαύσεις, όπως είναι το άβολο περιεχόμενο, η έλξη προς το "ενοχλητικό”, το οποίο όμως συμβαίνει σε άλλους, είναι πολύ παλιότερη από τα social media" εξηγεί η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Θεανώ Πολυζωγοπούλου και συνεχίζει: "Ανέκαθεν οι άνθρωποι αφηγούνταν ή μοιράζονταν αστείες, τρομακτικές ή κακόγουστες ιστορίες για να διασκεδάζουν. Η έννοια του άβολου είναι παρούσα στους θρύλους, στους μύθους, στη λογοτεχνία και στο θέατρο. Η επαφή με το ντροπιαστικό ή το άσχημο που συμβαίνει σε άλλους μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα με τον εαυτό μας όταν έχουμε συναισθήματα ανεπάρκειας, όταν γενικά έχουμε ελλείμματα στην αυτοεκτίμησή μας και νιώθουμε αδικημένοι ή κατώτεροι από τους άλλους.
Η κοινωνική σύγκριση, η ανάγκη μας να ανήκουμε σε μια ομάδα που μας εκτιμά και μας αποδίδει κύρος, πολλές φορές ματαιώνεται από την αρνητική γνώμη που έχουμε για τον εαυτό ή τη θέση μας ανάμεσα στους άλλους. Οπότε, το να βλέπουμε άλλους να αποτυγχάνουν ή να εκτίθενται και να "ντροπιάζονται” ανακουφίζει το αίσθημα της δικής μας πιθανής ανεπάρκειας". Είναι ένας τρόπος να πούμε: "Ωραία, ευτυχώς δεν το έχω πάθει αυτό" ή "Τουλάχιστον εγώ δεν είμαι έτσι".
Μια ακατανίκητη έλξη
Βίντεο με ιδιοκτήτες σκύλων που προσπαθούν να τους εκπαιδεύσουν για την τουαλέτα, εφήβους που σπάνε τα σπυράκια τους ή αδέξιες νύφες που γκρεμίζουν τη γαμήλια τούρτα στη λαμπερή δεξίωση... Για ανθρώπους όπως η Ελένη αποτελούν κάτι παραπάνω από φτηνή ψυχαγωγία. Είναι μια στρατηγική επιβίωσης. "Κάποιοι διαλογίζονται, άλλοι κάνουν ασκήσεις αναπνοής, άλλοι κρατούν ημερολόγιο, εγώ επιλέγω να χαλαρώνω έτσι" παραδέχεται η φίλη μου. "Γι’ αυτά τα 30 λεπτά δε χρειάζεται να είμαι ο υπεύθυνος ενήλικας, η μαμά που φροντίζει για όλα και όλους. Αντίθετα, μπορώ να είμαι θεατής στην πραγματικότητα κάποιου άλλου. Αν αυτή είναι και αδέξια, ακόμη καλύτερα για μένα".
Η Θεανώ Πολυζωγοπούλου ξεκαθαρίζει: "Το γκροτέσκο πάντα ασκούσε έλξη στους ανθρώπους και, κατά τη γνώμη μου, είναι η άδεια που δίνουμε στον εαυτό μας να εκφράζει την όχι και τόσο κοινωνικά αποδεκτή πλευρά μας, δηλαδή, τη βίαιη, μοχθηρή, ανάλγητη πλευρά μας, αυτή για την οποία ντρεπόμαστε. Η παρακολούθηση τέτοιου είδους περιεχομένου είναι ένας ασφαλής και ανώδυνος τρόπος να εκτονώσουμε αυτή μας την τάση, χωρίς να προκληθεί βλάβη, αλλά και να διασκεδάσουμε τα συναισθήματα προσωπικής μας ανεπάρκειας απέναντι στη φαινομενικά τέλεια ζωή των άλλων. Αυτό φυσικά δεν είναι ακίνδυνο, μιας και εκπαιδευόμαστε στο να δικαιολογούμε αυτή μας τη διάσταση. Επιπλέον, ενισχύουμε την κακή αισθητική και την τάση να γινόμαστε ανάλγητοι χάνοντας το όριο ανάμεσα στο τι είναι άσχημο, αλλά "ακίνδυνο” και σ’ εκείνο που προωθεί μια σαδιστική πλευρά μας ως την κυρίαρχη και κανονική".
Κάτω η δικτατορία της τελειότητας
Πλέον όλοι είμαστε εκτεθειμένοι απέναντι σε όλους. Μοιραζόμαστε τα πάντα. Μέσα από τα social media οι περισσότεροι προβάλλουν μια τέλεια, τακτοποιημένη ζωή, μια επιτυχημένη καριέρα. Επιδεικνύουν την τσάντα που κοστίζει (το λιγότερο) τρεις βασικούς μισθούς και τα πολυτελή ταξίδια σε εξωτικούς προορισμούς. Όπως τονίζει η ειδικός, "η αίσθηση ότι όλοι οι άλλοι ζουν μια τέλεια ζωή και δεν αποτυγχάνουν ποτέ είναι κάτι που μπορεί να μας στοιχειώνει. Γι’ αυτό και τα social media λειτουργούν –αποδεδειγμένα και σύμφωνα με μεγάλο όγκο ερευνητικών δεδομένων– ως πηγή δυστυχίας.
Στον αντίποδα, λοιπόν, το να βλέπουμε τη "θαμπή” πλευρά των άλλων ανθρώπων μας κάνει να νιώθουμε λιγότερο ανεπαρκείς και αταίριαστοι, μας ανακουφίζει και μας αποσυμπιέζει. Επίσης, όντως απομυθοποιεί την επίπλαστη τέλεια εικόνα που προβάλλεται και μας προσγειώνει στην πραγματικότητα".
Διαβάστε Επίσης
Η Θεανώ Πολυζωγοπούλου προσθέτει κάτι εξίσου ενδιαφέρον: "Μια άλλη παράμετρος είναι η περιέργειά μας για το απαγορευμένο, γι’ αυτό που όλοι θέλουμε να μένει αθέατο και πολύ προσωπικό ή που είναι τόσο σκληρό που δεν το αντέχουμε. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν και οι ταινίες τρόμου, που, ενώ απεικονίζουν φρικιαστικές ιστορίες, έχουν μεγάλη απήχηση. Το "κακό” που συμβαίνει στην οθόνη είναι ασφαλές, δε συμβαίνει στ’ αλήθεια, δε βλάπτει κανέναν στην πραγματικότητα. Όμως η βλάβη που προκαλείται στον εαυτό μας από την επανειλημμένη έκθεση σε τέτοιες εικόνες είναι υπαρκτή, αλλά άδηλη".
Η λύση; Σύμφωνα με τη ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια, "είναι απολύτως εφικτό να αποφύγουμε να τα βλέπουμε όλα αυτά, να πατήσουμε εκείνο το κουμπί που τα χαρακτηρίζει ως "μη σχετικό” ή "spam” περιεχόμενο, ως κάτι που δε μας ενδιαφέρει. Καλό είναι όμως και να σκεφτούμε λίγο ποιοι μπορεί να είναι οι δικοί μας, προσωπικοί λόγοι για τους οποίους νιώθουμε έλξη για κάτι τέτοιο. Τι μας λείπει; Γιατί το έχουμε ανάγκη; Χρειάζεται να τονίσουμε ότι η εξοικείωση με όλη αυτή την ασχήμια είναι τοξική και μας συνηθίζει σε έννοιες και καταστάσεις απάνθρωπες. Είναι σαν να καταναλώνουμε δηλητηριασμένη τροφή. Κάποια στιγμή θα νοσήσουμε".
Τι (άλλo) μπορεί να θεωρηθεί cringe περιεχόμενο
• Η υπερβολική αυτοπροβολή με τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (π.χ. "influencer" χωρίς κοινό).
• Τα ψεύτικα ή στημένα βίντεο που προσπαθούν να φανούν αυθόρμητα ή συγκινητικά.
• Οι ακατάλληλες προσπάθειες χιούμορ, που δεν "πιάνουν" το κοινό ή είναι εκτός τόπου και χρόνου.
• Οι δημόσιες εξομολογήσεις που θα έπρεπε να μένουν ιδιωτικές.
• Το "try-hard" περιεχόμενο, όταν κάποιος προσπαθεί υπερβολικά να γίνει viral ή να εντυπωσιάσει.
