Body shaming: Ποιος σε κάνει να ντρέπεσαι για το σώμα σου;

Το φαινόμενο της δημόσιας προσβολής για το ντύσιμο, τα κιλά, την ηλικία παίρνει νέες διαστάσεις, καθώς όλο και περισσότερο τα "θύματα" περνούν στην αντεπίθεση. Γιατί όμως κάποιοι θέλουν να απαξιώνουν τους άλλους με κριτήρια άσχετα από την πραγματική τους αξία;

"Μπορώ να σε αποκαλώ χοντρή; Αν μετρήσουμε το δείκτη μάζας σώματός σου και σε βγάλει υπέρβαρη, είναι αποδεκτό να σε δείξω με το δάχτυλο σε ένα πάρτι λέγοντας "εκείνη εκεί η χοντρή με το πράσινο φουστάνι;”. Κι αν εσύ αποκαλείς τον εαυτό σου έτσι, επιτρέπεται να το κάνω κι εγώ; Θα είμαι αντικειμενική ή απλώς αγενής; Θα προσβληθείς και θα κρατήσεις μούτρα ή θα χαμογελάσεις και θα το αγνοήσεις;". Εκείνη με κοιτάζει με απορία, ρουφάει άλλη μια γουλιά Κόκα Κόλα λάιτ και κόβει προσεκτικά με το δάχτυλο ένα κομματάκι από το τοστ με άπαχο τυρί 0% και γαλοπούλα, σαν να μη θέλει να το πληγώσει. Φοράει νούμερο 16. Αλλά από τον προηγούμενο Μάρτη έχει μπει σε σκληρό πρόγραμμα διατροφής βάζοντας στόχο να χάσει μέσα σε ένα χρόνο κοντά στα 15 κιλά. Την ξέρω χρόνια, έχω σταθεί αμέτρητες φορές δίπλα της σε κοινωνικές περιστάσεις – στην ουρά για εισιτήρια στη Στέγη, σε γαμήλιο πάρτι σε κλαμπ της παραλιακής, σε δοκιμαστήριο στα Zara... Έχω δει τις επικριτικές ματιές να τη σκανάρουν από πάνω ως κάτω. Και την έχω ακούσει αρκετές φορές να απολογείται για το βάρος της. Γι’ αυτό δεν περιμένω απάντηση. Ξέρω πώς νιώθει.

Έχεις ποτέ σκεφτεί πόσο συχνά δέχεσαι σχόλια για το σώμα και την εμφάνισή σου;

Ότι πρέπει να αλλάξεις, να αδυνατίσεις ή να παχύνεις, να σβήσεις τα τατουάζ ή να κάνεις τατουάζ, να κόψεις τα μαλλιά γιατί έτσι "δε σου πάνε" ή "δεν είναι στη μόδα"; Ποια ήταν η τελευταία φορά που διάβασες κάποιο tip για να χάσεις βάρος "σε χρόνο dt", για να αδυνατίσεις "στη στιγμή" και να κρύψεις τις "ατέλειες"; Ή που έπεσε στην αντίληψή σου κάποιο σχόλιο για τον τάδε "ευτραφή" πολιτικό, που "καλά θα κάνει να χάσει κάνα κιλό πριν εκφέρει άποψη για το μνημόνιο"; Οι ταινίες και τα σίριαλ χρησιμοποιούν κατά κόρον υπέρβαρους χαρακτήρες "για να γελάσει το κοινό", και ακόμη θυμάμαι τι τράβηξε η Βίκυ Σταυροπούλου στο Είσαι το ταίρι μου ως "χοντρή Στέλλα" για να ρίξει τον έρωτα της ζωής της, Σωτήρη (Αλέξης Γεωργούλης). Λες και το πιο φυσικό πράγμα –να ερωτευτούν δύο άνθρωποι ανεξάρτητα από τα κιλά τους– είναι υπόθεση ανθρωπιστικής διαπραγμάτευσης και θα πρέπει να δώσουμε Νόμπελ αντιρατσισμού στον Σωτήρη.

Τα μηνύματα που παίρνουμε από τα μίντια και τους γύρω μας συχνά υπονοούν ότι είναι κοινωνική μας υποχρέωση να διατηρούμαστε fit, ότι είμαστε υποχρεωμένοι να φροντίζουμε την εμφάνισή μας τόσο, όσο πληρώνουμε τους φόρους μας. Κι αν δε δίνουμε δεκάρα, ρισκάρουμε δημόσιο εξευτελισμό. Κι όμως, το αγύμναστο σώμα ή/και τα παραπάνω κιλά δεν ξεσήκωναν πάντα την ίδια υστερία με αυτήν που εμφανίζεται σήμερα – όλοι ξέρουμε πως οι γιαγιάδες μας θεωρούνταν όμορφες όσο πιο στρογγυλές ήταν. "Το στίγμα που περιβάλλει το βάρος προηγήθηκε της ανησυχίας για τα θέματα υγείας που απειλούν τους εύσωμους. Υπήρχε ήδη όταν άρχισε να στήνεται η μεγάλη βιομηχανία της δίαιτας το 1920 και αφορούσε την αντίληψή μας για τον "πολιτισμό” και την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους" σημειώνει η Έιμι Φάρελ στο βιβλίο της Fat-Shame.

Σήμερα ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος είναι συνώνυμο της χαμηλής κοινωνικής στάθμης: Όσο πιο ευκατάστατος είναι κάποιος, τόσο ευκολότερη πρόσβαση έχει στα γυμναστήρια, στην καλή διατροφή, στις επεμβάσεις αδυνατίσματος. Το βάρος προδίδει ανευθυνότητα και τεμπελιά. Και το δημόσιο ρεζίλεμα δεν περιορίζεται σ’ εμάς, τους κοινούς θνητούς. Οι σελέμπριτι, ως πιο προβεβλημένοι, γίνονται ο κατ' εξοχήν στόχος απαξίωσης, ειδικά αν τύχει όντως να έχουν πάρει λίγο βάρος ή να έχουν χάσει αρκετό. Την ημέρα που ήρθε στην Ελλάδα η Αντζελίνα Τζολί ως πρέσβειρα Καλής Θέλησης της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ τα σόσιαλ μίντια βούιξαν για την εικόνα σημαντικής απίσχνανσης που εμφάνιζε. Η Κιμ Καρντάσιαν και η Μπιγιονσέ έγιναν ακραία θύματα μισογυνισμού στην εγκυμοσύνη για το "στρογγύλεμά" τους. Η Τάιρα Μπανκς, η Τζένιφερ Λόπεζ, η Τζένιφερ Λόρενς πρέπει κάθε τόσο να λογοδοτούν για τις καμπύλες τους. Αλλά υπάρχει και το φαινόμενο του skinny shaming, με θύματα μοντέλα size zero, που κι αυτά δέχονται πυρά: "Ανορεξικές, άχαρες, τσίροι, ζωντανοί σκελετοί...". Το πιο παράδοξο στην ιστορία; Οι πλέον επιθετικοί "body shamers" είναι γυναίκες.

Τα τρολ του Διαδικτύου

Είμαστε ως κοινωνία τόσο "προπαγανδισμένοι" εναντίον του λίπους –το μισούμε, το φοβόμαστε–, ώστε απλά δεν αναγνωρίζουμε και δε συνειδητοποιούμε την ίδια μας τη "χονδροφοβία". Ειδικά στις γυναικοπαρέες, το να ασκούμε κριτική στα σώματα των άλλων γυναικών έχει γίνει κομμάτι του καθημερινού bonding, το θεωρούμε φυσικό όταν κι εμείς οι ίδιες επικρίνουμε το σώμα μας, μας κάνει να ερχόμαστε κοντά. Αλλά το σωματικό (αυτο)ρεζίλεμα προκαλεί ένα φαύλο κύκλο κριτικής και αυτοταπείνωσης. Το σώμα γίνεται πεδίο πολιτικών μαχών. Ειδικά το γυναικείο είναι ένας μαγνήτης στερεοτύπων και απαγορεύσεων: Από το πώς θα επιλέξει να αναπαραχθεί έως το πώς θα ντυθεί, η κοινωνία πάντα το έβλεπε ξέχωρα από την ατομική επιλογή, σαν ένα δημόσιο απόκτημα για το οποίο πρέπει καθεμία να λογοδοτεί.

Αλλά και από τη δική μας πλευρά, στο σώμα μας εναποθέτουμε ή προβάλλουμε όλες τις ανασφάλειες και τις προκαταλήψεις μας. Και κανένα ρεζίλεμα δε φτάνει σε έκταση και αποτελεσματικότητα το ψηφιακό, αυτό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάθε μέρα χιλιάδες άνθρωποι γίνονται στόχος των τρολ του Διαδικτύου, στην πλειοψηφία τους άνθρωποι κρυμμένοι πίσω από την ανωνυμία τους. "Τρολ", επισημαίνει ο συγγραφέας και coach Austin Kleon στο βιβλίο του Πούλα σαν καλλιτέχνης (εκδ. Key Books), "είναι ένα πρόσωπο που δεν ενδιαφέρεται να σε βελτιώσει σε κανένα επίπεδο (πόσο μάλλον στην εμφάνισή σου), αλλά μόνο να σε προκαλέσει με λόγια γεμάτα μίσος και επιθετικότητα. Δε θα κερδίσεις τίποτα με το να ασχοληθείς με τέτοιους ανθρώπους. Όταν δεν τους ταΐζεις, συνήθως εξαφανίζονται μόνοι τους". Ο ίδιος όμως ξέρει πόσο δύσκολο είναι αυτό. "Γιατί, φυσικά, το χειρότερο τρολ είναι αυτό που ζει μέσα στο κεφάλι σου. Είναι η φωνή που σου λέει ότι δεν είσαι αρκετά καλός και ότι ποτέ δε θα γίνεις τίποτα το σημαντικό. Έχεις πρόβλημα με τα τρολ, απ' όπου κι αν προέρχονται; Χρησιμοποίησε το κουμπί block", γράφει, "και σβήσε τα αισχρά σχόλια. Αν κάποιος "τα έκανε” στο σαλόνι σου, δε θα τα άφηνες εκεί, έτσι δεν είναι; Τα κακοπροαίρετα σχόλια είναι το ίδιο, θα πρέπει να μαζεύονται και να πετιούνται στο σκουπιδοτενεκέ".

Και κάπου εδώ γεννιέται το εύλογο ερώτημα: Αφού δε μας αρέσει όταν μας το κάνουν άλλοι, εμείς γιατί το κάνουμε;

Ως κοινωνία, έχουμε φτάσει στο σημείο να ανεχόμαστε τη ρευστότητα φύλου ή έστω να κάνουμε τα στραβά μάτια, έχουμε γίνει ανεκτικοί στις θρησκείες των άλλων, στην εθνική καταγωγή ή στις σεξουαλικές τους προτιμήσεις. Γιατί κολλάμε στην εμφάνισή τους; Ίσως γιατί η απαξίωση του σώματος είναι ένα πρώτης τάξεως όπλο –πολύ αιχμηρό– που το κουβαλάμε μαζί μας στα χαρακώματα της καθημερινότητάς μας: το ρεζίλεμα των άλλων με αφορμή κάποιο ορατό ελάττωμά τους γίνεται η πλέον αποτελεσματική άμυνά μας. Είναι ευκολότερο να πυροβολήσεις κάποιον με όπλο που πονάει πραγματικά, παρά να ψάχνεις για επιχειρήματα που αφορούν την πραγματική του αξία.

Αλλά συνήθως αυτά που οι άλλοι άνθρωποι λένε για εμάς και την εμφάνισή μας έχουν ελάχιστη σχέση με αυτό που είμαστε και τεράστια σχέση με αυτό που οι ίδιοι είναι. "Στην ουσία, προβάλλουν πάνω σου αυτό που οι ίδιοι δεν μπορούν να αντέξουν στον εαυτό τους" τονίζει η Εύη Φέτση, δημοσιογράφος, θύμα η ίδια κάποιας τρολ του Διαδικτύου. "Μέσα από τα social media έχω έρθει συχνά σε επαφή με αυτού του είδους το ρατσισμό και έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι εκείνοι που κρίνουν τους άλλους με ζέση είτε για τα κιλά τους, είτε για την ηλικία τους, είτε για οτιδήποτε άλλο συνήθως πιστεύουν πως δεν είναι ικανοί να εξασφαλίσουν την αγάπη, την εκτίμηση ή το σεβασμό που έχουν ανάγκη. Κι αυτό τους θυμώνει. Και πίσω από το θυμό κρύβεται πάντα φόβος. Όσο πιο θυμωμένους –αγενείς, εριστικούς, ανάγωγους, προσβλητικούς– ανθρώπους βλέπετε, τόσο πιο φοβισμένοι είναι μέσα τους".

Η ψυχολογία διακρίνει ένα άλλο επίπεδο στο γεγονός ότι γινόμαστε συνένοχοι –θύματα και θύτες– στο body shame

"Έχει να κάνει με ένα πρώιμο στάδιο της ανάπτυξης, τον πρώτο χρόνο ζωής, όταν ως βρέφη χτίζουμε τον ναρκισσισμό μας σε σχέση με τη μητέρα μας" εξηγεί ο ψυχοθεραπευτής Γιάννης Μαυρομιχάλης και προσθέτει: "Αν η σχέση αυτή επιτρέψει μια υγιή δόμηση του "εγώ” μας, θα καταφέρουμε να χτίσουμε την εικόνα μας με τρόπο ώστε να μη μας επηρεάζουν οι εξωτερικές επιθέσεις τέτοιου τύπου, αλλά και θα μπορούμε να αντιμετωπίζουμε με ώριμη σκέψη τις απώλειες που επιφέρει ο χρόνος στην εμφάνισή μας. Αν όχι, θα αναζητάμε πάντα επιβεβαίωση για την εύθραυστη εικόνα μας. Και προκειμένου να επιβιώνουμε, να μη νιώθουμε θύματα και να προστατέψουμε το ευάλωτο "εγώ” μας απέναντι στους κάθε είδους body shamers, επιλέγουμε ασυνείδητα το μηχανισμό της ταύτισης μαζί τους". Γινόμαστε, δηλαδή, κι εμείς βασανιστές, για να πάψουμε να είμαστε οι βασανιζόμενοι.

#Ρίξε_την_πετσέτα

Αλλά κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει. Θα φόραγες ποτέ μαγιό για να μπεις σε ένα γραφείο συσκέψεων, να σταθείς κάτω από προβολέα και να βιντεοσκοπηθείς για τηλεοπτική εκπομπή που θα μεταδοθεί ζωντανά στο Facebook σε κοινό άνω των 50.000 ατόμων; Η Κέιτ Έκμαν το έκανε, αλλά είναι προπονημένη. Ανήκει στη νέα φουρνιά "plus size" μοντέλων που προσλαμβάνονται από εταιρείες για να παρουσιάσουν συλλογές ρούχων για ανθρώπους σαν εσένα κι εμένα, δηλαδή ανθρώπους "που τα ’χουν τα κιλά τους". Φυσικά, το κοινό μπορούσε να ποστάρει σχόλια: "Έλαβα περίπου 400, στη συντριπτική πλειοψηφία θετικά", θυμάται, "ωστόσο κόλλησα με τα ελάχιστα αρνητικά. Ήταν σαν χαστούκια". Ένας έγραψε στην Κέιτ ότι χρειάζεται γυμναστήριο. Κάποιος αναρωτήθηκε ποιος τρελός την προσέλαβε για να διαφημίζει μαγιό. Ένας άλλος, πιο λακωνικός, έγραψε απλώς τη λέξη "ιπποπόταμος".

Η Έκμαν δεν είναι ιπποπόταμος. Φοράει νούμερο 14, δηλαδή το κλασικό large, αλλά τα σχόλια που δέχεται είναι ένα καλό δείγμα του πόσο έχουμε εθιστεί στα πρότυπα των ανορεξικών μοντέλων, που ήταν η καθημερινή μας τηλεοπτική και μιντιακή "ιδανική εικόνα" τις τελευταίες δεκαετίες. "Το μόνο που με ενδιαφέρει", λέει, "είναι να κάνω τα μαγιό να δείχνουν ωραία πάνω μου. Και νιώθω πως το κάνω μια χαρά, λάμπω και το διασκεδάζω. Αυτό για μένα είναι ομορφιά. Αυτοπεποίθηση και γνώση".

Κοντά στην Έκμαν διαρκώς δυναμώνει η φωνή μιας νέας γενιάς που είναι συνειδητοποιημένη με το σώμα της και τις ατέλειές του. Άνθρωποι που δε διστάζουν να υψώνουν τη φωνή τους ακτιβιστικά ενάντια στο bullying του "λιπόσαρκου" μάρκετινγκ. Κι όλοι καταλάβαμε ότι κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει και στο μέινστριμ, όταν ο δήμαρχος του Λονδίνου, Σαντίκ Καν, απαγόρευσε την τοποθέτηση πόστερ που προωθούν μη ρεαλιστικά πρότυπα για το γυναικείο σώμα στους σταθμούς του μετρό της πόλης. Τον τελευταίο μόλις χρόνο πολλά περιοδικά στο εξωτερικό απαγόρευσαν στη συντακτική ομάδα τους να χρησιμοποιούν στους τίτλους των εξωφύλλων φράσεις όπως "Bikini Body" και προστακτικές του τύπου "κατέβα δύο νούμερα". Και σε μια καμπάνια ξένου περιοδικού πέρυσι με τίτλο #DropTheTowel (Πέτα την πετσέτα) συμμετείχαν γυναίκες όλων των σχημάτων και μεγεθών φορώντας στην παραλία μια πετσέτα που κάποια στιγμή πέταγαν στον αέρα μένοντας μόνο με το μαγιό. Στόχος της καμπάνιας ήταν να υπενθυμίσει πως το μόνο που χρειάζεται μια γυναίκα στην παραλία είναι ένα μπικίνι και το... σώμα της.

Το τέλος της ιστορίας

Η φίλη μου με το νούμερο 16 τελειώνει το "μηδέν λιπαρά" τοστ της, κοιτάζει στο λάπτοπ μου, αναστενάζει και περνά στην αντεπίθεση: "Κάθεσαι και γράφεις για το πόσο απαίσιο είναι το body shaming και το να σε αποκαλούν χοντρή. Πολύ ευγενικό εκ μέρους σου, αλλά σιγά τα αβγά, είναι τόσο τρομερή η λέξη "χοντρή” ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την ίδια "ουδετερότητα” που έχει η λέξη "αδύνατη”;". Η ίδια δεν πιστεύει ότι θα καταφέρουμε να νικήσουμε την απέχθεια –ή έστω την αμηχανία–, αν πρώτα δε μάθουμε να προφέρουμε σωστά τη λέξη "χοντρός": δηλαδή ουδέτερα, χωρίς φόβο και πάθος, απαλλαγμένη από τα βαριά σημαινόμενά της. Έχουμε στιγματίσει, πιστεύει, τόσο πολύ τη "λέξη που αρχίζει από χ", που το να ακροβατούμε γύρω της δε βοηθά. Ορίστε, λοιπόν. Κάνω την αρχή αποκαλώντας το σώμα σου χοντρό. Έχεις ένα χοντρό, υπέροχο σώμα. Κι ανήκει μόνο σ’ εσένα, κάνε ό,τι θες με αυτό.

Αντι-body shaming δηλώσεις για να πάρουμε τα πάνω μας:

"Όταν με πιάνουν οι δαίμονές μου κι αρχίζω το αυτομαστίγωμα, λέγοντας στον εαυτό μου άσχημα πράγματα, κάνω μια στροφή γύρω από τον άξονά μου και φωνάζω στον εαυτό μου: "Για πρόσεξε πώς μιλάς! Η Έιμι είναι φίλη μου, μη σε ξανακούσω να μιλάς έτσι γι’ αυτήν".

– Έιμι Πέλερ, ηθοποιός, συγγραφέας

"Κάτι κάνεις λάθος όταν παίρνεις κιλά, λάθος κι όταν αδυνατίζεις. Σύμφωνα με τα όσα έχουν γραφτεί για μένα, τα έχω κάνει και τα δύο, άρα είμαι πάντα λάθος. Αδύνατον να τους ευχαριστήσεις, οπότε παράτα τα και μη δίνεις δεκάρα".

– Τζένιφερ Άνιστον, ηθοποιός

"Όταν έκανα μόντελινγκ, πήγα στην Ιταλία και άρχισα να πίνω πολλά καπουτσίνο, οπότε πήρα έξι κιλά. Κι ένιωθα φανταστικά! Έβγαζα τα ρούχα μου μπροστά στον καθρέφτη και έλεγα "ορίστε, τώρα μοιάζω πραγματική γυναίκα"”. Ένιωθα τόσο ωραία, που δεν αδυνάτισα ποτέ έκτοτε".

– Κριστίνα Χέντριξ, μοντέλο, ηθοποιός

"Όσο σκέφτομαι πόσο χρόνο έχω ξοδέψει σε δίαιτες... Επένδυσε το χρόνο και το ταλέντο σου στο να προσφέρεις αυτό που έχεις στον κόσμο. Κι άσε στην άκρη το πώς στο καλό δείχνει ο πισινός σου με τζιν".

– Αμέρικα Φερέιρα, ηθοποιός

"Άνθρωπος είσαι, ζεις μόνο μια φορά, και η ζωή είναι ωραία. Γι’ αυτό φά’ το το ρημάδι το κεκάκι σου".

– Έμα Στόουν, ηθοποιός

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για Mόδα, Ομορφιά, Συγχρονη Ζωή, Πολιτισμό, Design και Γαστρονομία στο madamefigaro.gr