Είδαμε την παράσταση "Σφήκες" από το θεατρικό εργαστήριο των κρατουμένων του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού Ι.
Έχει περάσει ένας μήνας από την ημέρα που πέρασα τις πύλες του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού Ι και ακόμη στο μυαλό μου παίζουν οι εικόνες που είδα. Καμία από αυτές δεν περιλαμβάνει εγκλεισμό, βία, σκληρότητα ή φόβο, όπως στερεοτυπικά σκεφτόμουν ότι θα αντικρίσω πριν φτάσω. Η αφορμή για να βρεθώ εκεί ήταν η παράσταση "Σφήκες" του Αριστοφάνη που ανέβασαν οι κρατούμενοι που συμμετέχουν στο θεατρικό εργαστήρι στο οποίο είναι υπεύθυνη η σκηνοθέτρια Αικατερίνη Παπαγεωργίου.
Μπαίνοντας στις φυλακές Κορυδαλλού
Μετά από τον αυστηρό έλεγχο στην είσοδο των φυλακών βρέθηκα στον κήπο του Διοικητηρίου. Σκόρπιες παρέες ανδρών, διαφόρων ηλικιών, με γαλάζια πουκάμισα και λινά παντελόνια συνομιλούσαν μεταξύ τους. Ένας νεαρός, μάλλον ο πιο μικρός της παρέας, έμοιαζε να έχει τη μεγαλύτερη αγωνία για την "πρεμιέρα". Σε δύο μεγάλες μαξιλάρες στο κέντρο της αυτοσχέδιας σκηνής καθόντουσαν δύο άτομα που φορούσαν πουκάμισα σε άλλο χρώμα. Στο βάθος ακούγονταν η μουσική της παράστασης, οι θεατές γέμιζαν σταδιακά τις πλαστικές καρέκλες που είχαν στηθεί στις οποίες έκαναν για λίγο κατάληψη κάποιες γάτες ενώ ένα δροσερό αεράκι έκανε την ατμόσφαιρα να θυμίζει πάρτι στον κήπο. Με επανέφερε στην πραγματικότητα το συρματόπλεγμα πάνω από τον τοίχο, όταν έστρεψα το βλέμμα μου προς εκείνη την κατεύθυνση.
Τα κινητά μας είχαν κρατηθεί στην είσοδο για λόγους ασφαλείας. Αυτό σημαίνει έπρεπε να φωτογραφίσω με τα μάτια όσα βλέπω για να μπορώ μετά να τα επεξεργαστώ και να τα μοιραστώ. Την ώρα που εμείς δεν είχαμε στα χέρια μας αυτό που μας συνδέει με τον έξω κόσμο εκείνοι ήταν απαλλαγμένοι, κατά κάποιον τρόπο, από το ποινικό τους μητρώο που τους αποσυνδέει από τον έξω κόσμο. Συναντηθήκαμε για να μοιραστούμε κάτι, κάνοντας μια παύση σε αυτή που είναι η καθημερινότητά μας. Μετά, εμείς θα γυρίσουμε στο σπίτι μας κι εκείνοι στα κελιά τους. Εκείνοι επιστρέφουν στο "προσωρινό" παρόν τους κι εμείς σε αυτό που θεωρούμε "μόνιμο". Βέβαια, θα έλεγε κανείς πως μοιάζουμε περισσότερο φυλακισμένοι. Η δική μας "φυλακή" είναι οι τρελοί ρυθμοί του σύγχρονου τρόπου ζωής ενώ η δική τους είναι ο περιβάλλον χώρος. Ωστόσο, το μυαλό και η ψυχή τους είναι ελεύθερα. Σαν τις σφήκες!
"Κραυγή" ελευθερίας μέσα από το θέατρο
Μάλιστα, πριν ξεκινήσει η παράσταση ένωσαν όλοι μαζί τα χέρια τους και βροντοφώναξαν τη λέξη "ελευθερία". Στον κύκλο αυτό ήταν και η σκηνοθέτρια που λίγο πριν τους έδινε τις τελευταίες οδηγίες και ήταν ξεκάθαρο πόσο σεβασμό έτρεφαν για εκείνη.
Δεν είναι η πρώτη παράσταση που παρουσιάζει με τους κρατούμενους -το εργαστήριο υπάρχει από το 2016 κι εκείνη είναι υπεύθυνη τα τελευταία δύο χρόνια- αλλά ήταν η πρώτη χρονιά που επέλεξαν κωμωδία, κάτι που αρέσει πολύ και στους 25 κρατούμενους που συνθέτουν αυτό τον ιδιαίτερο θίασο. Κάποιοι από αυτούς είναι υπόδικοι -δεν έχουν ακόμα δικαστεί- ενώ άλλοι εκτίουν ποινή τους.
Και μπορεί το βασικό τους κίνητρο για να μπουν στην ομάδα του εργαστηρίου του Κορυδαλλού να είναι η λήψη πιστοποίησης που θα βοηθήσει στην ελάφρυνση της ποινής τους αλλά αυτά που κερδίζουν, τελικά, είναι πολύ περισσότερα.
Όσοι αντιμετωπίζουν βαριές ποινές βλέπουν το εργαστήριο ως μια διέξοδο. "Ξεφεύγει ο νους μας και βλέπουμε ότι κάτι μπορούμε να κάνουμε" ανέφερε ένας από τους κρατούμενους του θιάσου λίγο μετά την υπόκλιση. Τα μαθήματα και οι πρόβες τους δίνουν χρόνο μακριά από τα κελιά τους και τους βοηθούν να αποδρούν στο όνειρο για ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό που χρειάζονται περισσότερο από όλα είναι το δικαίωμα στη δεύτερη ευκαιρία.
Η υπέρβαση που κάνουν οι κρατούμενοι
Ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου του Αριστοφάνη είναι ένας δικομανής δικαστής που κραυγάζει "ένοχος" σε όλους τους κατηγορούμενους οι οποίο εμφανίζονται μπροστά του. Το κοινό δεν σταμάτησε να γελά με τις ερμηνείες τους που δεν είχαν σε τίποτα να ζηλέψουν από τους επαγγελματίες ηθοποιούς. Πολλοί από αυτούς άλλωστε αγάπησαν μέσα από αυτή τη διαδικασία το θέατρο και επιθυμούν να ασχοληθούν με αυτό και μετά την αποφυλάκισή τους.
Τα λόγια που είχαν σε κάθε σκηνή ήταν αρκετά αλλά κανείς τους δεν ξέχασε τον ρόλο. Σαν να άκουγαν την Αικατερίνη Παπαγεωργίου που παρακολουθούσε από το πλάι με αγωνία και έλεγε και εκείνα τα λόγια. "Κάποιοι δεν έχουν τελειώσει το σχολείο και το να μάθουν λόγια και αποστηθίσουν πράγματα δεν έχει την ευκολία κάποιου που είναι εξοικειωμένος με το διάβασμα. Το κομμάτι των ουσιών είναι επίσης πάρα πολύ δύσκολο. Όταν κάποιος από την ομάδα υπήρξε χρήστης 20 χρόνια, αυτό πάλι υπονομεύει τη σχέση του με την αποστήθιση, με το διάβασμα, τη συγκέντρωση, την πειθαρχία" λέει η σκηνοθέτρια στη Madame Figaro.
"Άσχετα από το κομμάτι της παραβατικότητας, υπάρχει κι ένα κομμάτι που φέρει κι άλλου τύπου αντικειμενικές δυσκολίες. Όταν βλέπεις ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν κάνει αυτή την υπέρβαση, την πολυεπίπεδη και πολυπαραγοντική, υπάρχει μια συγκινησιακή φόρτιση γιατί αυτό φαίνεται στην παράσταση. Φαίνεται η πρόθεση" συνεχίζει. "Έχουν υπερβεί τον εαυτό τους σε μία συνθήκη εγκλεισμού: να αντισταθούν σε αυτή τη συνθήκη και να διεκδικήσουν την ελευθερία μέσα από το νου και την ψυχή που παίζει θέατρο. Έχουν κάτσει να διαβάσουν ενώ μπορεί να μην έχουν διαβάσει ποτέ στη ζωή τους ή να έχουν διαβάσει τελευταία φορά στο Δημοτικό. Έρχονται σε επαφή με ανθρώπους από άλλες πτέρυγες τους οποίους ούτε και ξέρουν ούτε και εμπιστεύονται -γιατί η συνθήκη γενικά της φυλακής είναι πολύ καχύποπτη και επισφαλής. Και τελικά, εμπλέκονται με αυτούς τους ανθρώπους, συσπειρώνουν μια ομάδα και αναπτύσσουν σχέσεις αλληλεγγύης".
"Αν απουσιάζει η δικαιοσύνη, τι είναι η πολιτική εξουσία;"
Αφού τελειώσουν οι σκηνές του δικαστηρίου, οι κρατούμενοι έκαναν μια μικρή Παράβαση -σκηνοθετημένη- απευθυνόμενοι στο κοινό. "Πάταξον μεν, άκουσον δε!" ακούγεται ο Χορός των Σφηκών να λέει. "Ζητάμε δίκες ισότητας και όχι ανισότητας! [Η δικαιοσύνη] αφού ζυγίζει τα πάντα, να κρατά ίσια τη ζυγαριά, κι αφού είναι σαν τον ήλιο, να φωτίζει πάντα όλους το ίδιο. Μην δικάζετε με ενδείξεις, αλλά με αποδείξεις. Πρέπει η απόφαση να είναι των δικαστών κι όχι των αστυνομικών! Εμείς ζητάμε δικαιοσύνη, όχι τιμωρία, γιατί αν απουσιάζει η δικαιοσύνη, τι είναι η πολιτική εξουσία;"
Σε άλλο σημείο της Παράβασης, που έγραψαν οι ίδιοι οι συντελεστές της παράστασης, αναφέρει: "Μια δίκαιη κοινωνία δεν μετριέται από το πόσους τιμωρεί, αλλά από το πώς δίνει ευκαιρίες για αλλαγή".
Ενώ αφήναμε πίσω μας τις φυλακές νιώθοντας ότι έχουμε πάρει πολλά μηνύματα ζωής, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι οδηγούσαν τους κρατούμενους στα κελιά τους. Την επόμενη ημέρα θα επαναλάμβαναν την παράσταση, για ένα διαφορετικό κοινό, παίρνοντας μία ακόμα ανάσα να πιστεύουν ότι οι κοινωνία είναι ανοιχτή και για εκείνους.
