Πώς θα καταλάβεις ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για να κλείσεις αυτή τη σχέση;
Ήταν μια σχέση δυνατή, αποκλειστική και απόλυτη. Εκείνος με κέρδισε αμέσως. Κάποιες φορές πήγαινα να τον συναντήσω με βαριά καρδιά επειδή δυσκολευόμουν να μοιραστώ όσα με βασάνιζαν, άλλοτε έτρεχα στον δρόμο για να φτάσω έγκαιρα και χτυπούσα το κουδούνι του με λαχτάρα. Όχι, δεν ερωτεύτηκα τον ψυχοθεραπευτή μου, όπως ορίζει το –μάλλον βαρετό– στερεότυπο. Βρήκα όμως σ’ εκείνον αυτό που έψαχνα.
Στα έξι χρόνια που διήρκεσε η ψυχοθεραπεία μου (τα τέσσερα σε group therapy) έζησα με τον ψυχίατρό μου τις πιο υπέροχες και τις πιο τρομακτικές στιγμές της ζωής μου. Η σχέση αυτή είχε τα πάντα: κλάμα, οδυρμό, πόνο αλλά και πολλά μαθήματα ζωής. Μαζί του έμαθα να ζω με αυθεντικότητα χωρίς να αγωνιώ για τις απώλειες. Να συνδέομαι με τους άλλους χωρίς να τρέμω την απόρριψη και να απορρίπτω χωρίς να βουλιάζω στις ενοχές. Πάνω απ’ όλα, όμως, έμαθα ότι κάθε διαδρομή έχει ένα τέλος. Ακόμα και αυτήν που διανύσαμε δίπλα δίπλα.
"Εμείς δεν μπορεί να χωρίσουμε"
Ο Woody Allen, ο απόλυτος γνώστης της ψυχανάλυσης (σύμφωνα με τη βιογράφο του Marion Meade), έχει ξοδέψει εκατοντάδες δολάρια στους ψυχαναλυτές και οι θεραπείες του μετρούν πάνω από 36 χρόνια. Αυτό είναι ξεκάθαρο και από τις ταινίες του, που αποτελούν από μόνες τους ψυχαναλυτικά εργαλεία. Ποιος από εμάς δεν έχει ταυτιστεί κατά καιρούς με τον "τσαλακωμένο", αδέξιο, ρημαγμένο από κόμπλεξ ανθρωπάκο, που, παρά τις νευρώσεις του, προχωράει, επιμένει, ενδίδει στον έρωτα και υπερνικά τα εμπόδια;
Στην ταινία του Ο υπναράς ο κρυογονικά κατεψυγμένος Μάιλς Μονρό ξυπνά έπειτα από χειμερία νάρκη δύο αιώνων και το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να στενάξει: "Έχω να δω τον ψυχαναλυτή μου 200 χρόνια. Αν πήγαινα όλο αυτό τον καιρό, θα είχα σχεδόν γιατρευτεί". Προφανώς ο Woody Allen δεν είναι ο μόνος... Από κάποιους ανθρώπους (κυρίως από εκείνους που μπορούν να το αντέξουν οικονομικά) η τακτική ή η μόνιμη ψυχοθεραπεία αντιμετωπίζεται σαν ισόβιο project, κάτι σαν την άσκηση με προσωπικό γυμναστή ή τις επισκέψεις στον διαιτολόγο.
Σύμφωνα με τον Richard A. Friedman, καθηγητή Κλινικής Ψυχιατρικής και διευθυντή της Ψυχοφαρμακολογικής Κλινικής στο Weill Cornell Medical College, πολλοί είναι οι ασθενείς που, παρόλο που νιώθουν καλά, επιμένουν να συνεχίζουν τη θεραπεία. Όμως, σύμφωνα με τον καθηγητή, μερικές μορφές ψυχοθεραπείας δεν έχουν σχεδιαστεί για μακροχρόνια χρήση. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο στόχος είναι ακριβώς ο αντίθετος: να φτάσει κάποια στιγμή που ο θεραπευόμενος θα σταματήσει τη θεραπεία επειδή αισθάνεται και λειτουργεί αρκετά καλά ώστε να ευδοκιμήσει μόνος του.
Αν σε αγχώνει ακόμα και η σκέψη να χρειαστεί να "επιβιώσεις" χωρίς τον ψυχολόγο σου, σκέψου ότι η διακοπή δε χρειάζεται να είναι μόνιμη. Εάν κάνεις ψυχοθεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν είσαι πλέον σε οξεία δυσφορία και έχεις λίγα συμπτώματα που σε ενοχλούν, τόλμησε να κάνεις ένα διάλειμμα, προτείνει ο Dr. Friedman, ο οποίος ισχυρίζεται ότι μπορεί να εκπλαγείς ευχάριστα από το πόσα θα μάθεις για τον εαυτό σου.
Υπάρχει "τέλος" στην ψυχοθεραπεία;
"Κάθε θεραπευτική σχέση έχει αρχή, μέση και τέλος" μας λέει η Αλεξάνδρα Πάλλη, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, διδάκτωρ Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών – ΕΚΠΑ. "Σίγουρα το πότε έρχεται το τέλος της ψυχοθεραπείας διαφέρει για τον κάθε θεραπευόμενο. Συχνά η ικανοποίηση του αρχικού αιτήματος (π.χ. διαχείριση των κρίσεων πανικού) δε σηματοδοτεί απαραίτητα και το τέλος των συνεδριών, καθώς, δουλεύοντας με τον ειδικό, αναδύονται βαθύτερα θέματα. Το να τα δουλέψει ή όχι στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας είναι θέμα δικής του επιλογής.
Μπορεί να συνεχίσει τη θεραπεία με νέα αιτήματα που να έχουν να κάνουν με πιο κεντρικά στοιχεία του χαρακτήρα του και της ψυχοπαθολογίας του και όχι με τα συμπτώματα που τον έστειλαν αρχικά στο γραφείο. Η διάρκεια της ψυχοθεραπείας σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τη φύση του προβλήματος του ασθενούς και τη φύση του αιτήματός του. Είναι σημαντικό να γίνεται ένας εξατομικευμένος σχεδιασμός, δηλαδή να γίνεται η προσαρμογή της θεραπείας στα δεδομένα του ασθενούς, στον δικό του τρόπο και τον δικό του ρυθμό.
Διαβάστε Επίσης
Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για το οποίο "θα πρέπει” να κάνει κανείς ψυχοθεραπεία, αφού, ανάλογα με τα θέματα που ανακύπτουν, γίνεται επαναξιολόγηση και επαναπροσδιορισμός του γενικότερου στόχου. Σημαντικό ρόλο για τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας παίζει φυσικά και η προσέγγιση του εκάστοτε θεραπευτή. Σε γενικές γραμμές, πάντως, η ψυχοθεραπευτική σχέση βαδίζει προς την ολοκλήρωσή της όταν ο θεραπευόμενος έχει πετύχει τις αλλαγές που είναι έτοιμος να υποστηρίξει στον δεδομένο χρόνο. Μπορεί ο στόχος να έχει επιτευχθεί στο 100% ή σε μικρότερο ποσοστό, αλλά έχει πλέον επίγνωση του τι τον δυσκολεύει στο να πάει παρακάτω. Σε ένα τόσο μακρύ ταξίδι ο κάθε θεραπευόμενος διατηρεί το δικαίωμα της "αποβίβασης” κάθε στιγμή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δραπετεύει.
Άλλωστε, το τέλος της θεραπευτικής σχέσης δεν ταυτίζεται με την ολοκλήρωση των αλλαγών που μπορεί να πετύχει. Υπάρχει η δυνατότητα να επιτύχει αλλαγές στη ζωή του και μετά το τέλος της θεραπείας, καθώς η επίδρασή της δεν παύει με τη λήξη των συνεδριών. Μπορεί, επίσης, να επανέλθει με νέο αίτημα στο μέλλον, όταν θα είναι περισσότερο έτοιμος να το δουλέψει.
Αν νιώθει ότι οι αλλαγές που πέτυχε είναι ικανοποιητικές για τον ίδιο και μπορεί να πορευτεί χωρίς τη συνδρομή του θεραπευτή, τότε η θεραπεία έχει κάνει τον κύκλο της". Σύμφωνα με τον πατέρα της ψυχανάλυσης Sigmund Freud, πάλι, ο θεραπευόμενος αποχαιρετά το ψυχαναλυτικό ντιβάνι εφόσον έχει επιτευχθεί "πρακτική ανάρρωση του ασθενούς, αποκατάσταση της ικανότητάς του να ζήσει ενεργό ζωή και της ικανότητάς του για απόλαυση".
Στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, μια δημοφιλή μέθοδο η οποία αναπτύχθηκε από τον Dr. Aaron T. Beck, οι ασθενείς παίρνουν "εξιτήριο" εφόσον τα συμπτώματα έχουν υποχωρήσει και ο θεραπευόμενος έχει αποκτήσει τις δεξιότητες να παλεύει μόνος του τα προβλήματα. Για τη συστημική ψυχοθεραπεία, κατά την οποία το άτομο αναλύεται στο πλαίσιο στο οποίο ανήκει, το ταξίδι τερματίζεται όταν ο θεραπευόμενος έχει κατανοήσει πλήρως τι συμβαίνει με το περιβάλλον γύρω του και η συμπτωματολογία έχει παρέλθει. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό ο ασθενής να ενημερώνεται από την αρχή για την ενδεχόμενη διάρκεια.
Ποιος θα πει πρώτος το "αντίο";
Πολύ συχνά οι θεραπευόμενοι βασανίζονται για καιρό με τη σκέψη της διακοπής της ψυχοθεραπείας είτε επειδή μπορεί να αισθάνονται βάρος με την απόφασή τους, καθώς φοβούνται ότι θα παρεξηγηθεί από τον θεραπευτή, είτε επειδή σκέφτονται ότι αυτή είναι μια απόφαση που πρέπει να λάβει ο ψυχοθεραπευτής και όχι οι ίδιοι. Στην πραγματικότητα, η απόφαση αφορά και τα δύο μέλη της σχέσης και είναι κάτι που πρέπει από κοινού να συζητήσουν. Ποια είναι όμως τα σημάδια ότι πλησιάζει η ώρα του αποχωρισμού;
Για όποιον δεν έχει μπει στη διαδικασία της θεραπείας και δεν έχει τελειώσει με αυτήν ίσως ακουστεί παράδοξο, όμως υπάρχει μια στιγμή που ξέρεις ότι έχεις τελειώσει. Είναι εκείνη η στιγμή που νιώθεις πως έχεις πλέον αποκτήσει τις δεξιότητες να λειτουργήσεις εκτός κρυψώνας και να πορευτείς (μόνος) στη ζωή. Η στιγμή που για πρώτη φορά έρχεσαι σε επαφή με μια νέα σκέψη, έμπνευση και τότε νιώθεις ότι όλα αλλάζουν. Αυτά είναι κάποια από τα σημάδια που "φωνάζουν" πως ήρθε η ώρα να κλείσεις τον κύκλο της ψυχοθεραπείας:
Βιώνεις πλέον τα συναισθήματά σου: Είναι εκείνη η υπέροχη στιγμή που παύεις να αντιστέκεσαι εκλογικεύοντας τα πάντα και δε νιώθεις πια την ανάγκη να "διορθώνεις" αυτά που νιώθεις. Τώρα επιτρέπεις στον εαυτό σου να κλάψει, να πονέσει, γιατί ξέρεις ότι αυτό δεν είναι σημάδι αδυναμίας. Νιώθεις τον θυμό να υποχωρεί και να αφήνει χώρο για τη θλίψη, τη μοναξιά, τον πόνο, τη ζήλια ή ό,τι άλλο τα έκρυβε. Και είσαι εντάξει μ’ αυτό.
Νιώθεις ασφαλής με τον εαυτό σου: Και πολύ πιο σίγουρος για τις ικανότητές σου. Επικοινωνείς πιο καθαρά και άμεσα και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αλλάζουν και να βελτιώνονται και οι σχέσεις σου με τους άλλους ανθρώπους σε κάθε επίπεδο.
Το σώμα σου απελευθερώνεται: Αρχίζουν να υποχωρούν τα σωματικά συμπτώματα, που πολλές φορές είναι αυτά που σε έφεραν στον ψυχολόγο (π.χ. ημικρανίες, κόπωση, πόνοι στο στομάχι, ταχυκαρδίες). Πλέον κατανοείς τον ρόλο της σωματοποίησης και αισθάνεσαι το σώμα σου πιο χαλαρό, πιο άνετο και πιθανώς απολαμβάνεις περισσότερο τις σωματικές δραστηριότητες. Επίσης, γίνεσαι πιο δεκτικός σε χάδια, αγκαλιές και άλλες σωματικές εκδηλώσεις τρυφερότητας που προηγουμένως μάλλον σε δυσκόλευαν.
Αποδέχεσαι τον πόνο: Ο πόνος δεν είναι αποκλειστικότητα του καταφρονημένου. Πονεμένος μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, ακόμα και εκείνος που φαίνεται πως δεν έχει ανάγκη. Πονεμένος μπορεί να είναι κάποιος που έκανε μια λάθος επιλογή, βίωσε μια σημαντική απώλεια ή δεν μπορεί να διαχειριστεί μια αλλαγή.
Δε διστάζεις να ζητήσεις βοήθεια και υποστήριξη: Ξέρεις πλέον ότι είναι OK να εκφράζεις τα συναισθήματά σου και ότι αυτό δε σε κάνει αδύναμο. Επιτρέπεις σε περισσότερους ανθρώπους να δουν αυτή σου την πλευρά, να σε δουν να κλαις ή να πονάς. Ταυτόχρονα, εκφράζεις τις ανάγκες και τις επιθυμίες σου –αφού τις αναγνωρίζεις πια– χωρίς να περιμένεις οι άλλοι να υποθέσουν τι μπορεί εσύ να θέλεις.
Όταν χρειάζεσαι κάτι, απλώς το ζητάς. Αρχίζεις σιγά σιγά να απομακρύνεσαι από την απομονωτική, τελειομανή και υπεράνθρωπη πεποίθηση της αυτοδυναμίας (μόνο εγώ υπάρχω για εμένα) και την αντικαθιστάς με την ανθρώπινη πεποίθηση της επαφής και της σύνδεσης με τους άλλους.
Ανακαλύπτεις τα όριά σου και λες περισσότερα "όχι": Γνωρίζοντας τις ανάγκες και τις επιθυμίες σου και αποδεχόμενος τον εαυτό σου, μπαίνεις στη διαδικασία να αναγνωρίσεις τα όριά σου, δηλαδή το ουσιαστικό γνώθι σαυτόν. Παύεις να υποβάλλεις τον εαυτό σου σε εξαντλητικές συνθήκες και διαδικασίες για να ικανοποιήσεις τους πάντες ή να πετύχεις το ουτοπικό τέλειο.
Έχεις πια μάθει να λες "όχι", κάτι που πριν πιθανώς σε δυσκόλευε αρκετά. Το κύριο θεραπευτικό σημάδι σε αυτή την περίπτωση είναι ότι δεν αισθάνεσαι πλέον τύψεις ή ενοχές όταν επιλέγεις εσένα ή όταν αρνείσαι κάτι που δε θέλεις.
Νιώθεις και πάλι παιδί: Αυτό μπορώ να πω με υπερηφάνεια ότι ήταν και το μεγαλύτερό μου επίτευγμα σε όλα αυτά χρόνια της μέσης ψυχιατρικής μου εκπαίδευσης. Τα μικρά παιδιά είναι άψογα συντονισμένα με τη διαίσθησή τους και τα αγνά συναισθήματά τους επειδή δεν έχουν βυθιστεί στην κουραστική πραγματικότητα των ενηλίκων. Είναι εναρμονισμένα με τον πνευματικό κόσμο και με πράγματα αθέατα.
Μετά την "αποφοίτησή" μου βίωσα όλα αυτά τα χαμένα αγνά συναισθήματα, αλλά με τη σοφία της γνώσης πια! Το σημαντικότερο όμως που έμαθα μετά την "αποφοίτησή" μου ήταν πως η ψυχοθεραπεία δεν κάνει θαύματα. Ούτε μπορεί να σε αλλάξει ολοκληρωτικά. Απλά, αν είσαι τυχερός, σε μετατοπίζει. Σαν να στέκεσαι για χρόνια στο ίδιο σημείο και ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι κάνεις ένα μικρό βήμα πιο κει. Και να είσαι σίγουρη ότι από εκεί η θέα είναι σαφώς καλύτερη!
