Τα ’90s ήταν η νοητή γραμμή μεταξύ του παλιού κόσμου και του καινούριου, η εποχή "πριν από το Ίντερνετ" και "μετά". Τι άλλο μεσολάβησε από τότε που ακόμα δεν είχαμε καν κινητό!
Το 1994, τη χρονιά που κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος της ελληνικής έκδοσης της Madame Figaro, είχα μόλις αρχίσει να δουλεύω σε γυναικείο περιοδικό. Τότε τα γυναικεία ή ποικίλης ύλης έντυπα ήταν τα πολύχρωμα social media της εποχής, σαν μια ενημερωμένη μεγαλύτερη αδελφή που φρόντιζε να σε πληροφορεί εγκαίρως τόσο για τις νέες τάσεις στη μόδα και την ομορφιά όσο και για το τι συνέβαινε στον κόσμο σε πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο.
Αυτά τα glossy έντυπα είχαν μεγάλη επιτυχία για πολλούς λόγους: Ήταν ευχάριστα και συγχρόνως χρήσιμα. Μπορούσες, αν μη τι άλλο, να σκίσεις μια σελίδα από ένα άρθρο με γαλλικές συνταγές και να προσπαθήσεις να φτιάξεις έναν coq au vin ή να δείξεις στο κομμωτήριο μια φωτογραφία της Linda Evangelista σε ένα εντυπωσιακό editorial μόδας και να πεις στον κομμωτή: "Να, έτσι θέλω να μου τα κόψεις".
Η lifestyle γυναικεία δημοσιογραφία ήταν (και παραμένει) δημοφιλής γιατί αντανακλούσε ποιότητα και κομψότητα. Υπήρχε πρόταση, άποψη, επαφή με την πραγματικότητα και πολύ ωραία κείμενα. Για όλες εμάς τις λάτρεις του γυναικείου Τύπου ήταν ακόμα και κίνητρο για να βγούμε από το σπίτι και να πάμε μέχρι το περίπτερο. Σε αυτά τα 30 χρόνια που μεσολάβησαν άλλαξαν πολλά. Για παράδειγμα, δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιος που βγαίνει από την πόρτα του ένα πρωινό τον μήνα μόνο για να αγοράσει ένα περιοδικό. Από την άλλη, αλίμονο να μην άλλαζε τίποτα, ο πλανήτης δε θα είχε κανένα ενδιαφέρον αν ήταν στάσιμος!
Ακόμα και τώρα όμως, σε πείσμα των καιρών, αυτός ο λαμπερός χώρος εξακολουθεί όχι απλώς να επιβιώνει, αλλά ενίοτε και να μεγαλουργεί.
Η Anna Gough-Yates, καθηγήτρια στη Σχολή Μέσων, Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Roehampton, στο βιβλίο της Understanding Women’s Magazines παρατηρεί αυξανόμενο ενδιαφέρον του γυναικείου κοινού για ειδησεογραφική κάλυψη και αυτό θα μπορούσε να εκληφθεί ως σημάδι προόδου. Οι νέες γυναίκες περισσότερο από κάθε προηγούμενη γενιά μορφώνονται, εργάζονται, μένουν μόνες, είναι δραστήριες, ανεξάρτητες και συνδέονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Και παρόλο που πλέον τα πάντα είναι ψηφιακά, όλο και περισσότερες αναζητούν τη θαλπωρή του παλιού καλού αναλογικού κόσμου. Εμείς επιχειρούμε μια κατάβαση στην τσουλήθρα της παιδικής χαράς της τελευταίας τριακονταετίας.
Τι έφερε τα πάνω κάτω στη ζωή μας σε αυτά τα 30 χρόνια
Το Ίντερνετ: Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Το 1994 δεν υπήρχε Ίντερνετ. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι, αν ήθελες να δεις μια ταινία, έπρεπε ή να πας στο σινεμά ή να δοκιμάσεις την τύχη σου στο βιντεοκλάμπ της γειτονιάς σου ελπίζοντας ότι θα έβλεπες το εξώφυλλό της χωρίς το χαρακτηριστικό καρτελάκι που σε πληροφορούσε ότι ήταν ήδη νοικιασμένη. Εμείς τα κορίτσια των γυναικείων περιοδικών δουλεύαμε τα κείμενά μας σε γραφομηχανές Olivetti, οι οποίες έκαναν αρκετό θόρυβο, και ο μοναδικός λόγος για να σταματήσουμε ήταν το να σπάσει ένα πλήκτρο. Τώρα σταματάμε όταν έχει διακοπή ρεύματος.
Το 1998 όμως μια σειρά από γεγονότα έφεραν τη μεγάλη αλλαγή και την τεχνολογική επανάσταση. Η Apple λάνσαρε τον νέο υπολογιστή της που μπορούσε να σερφάρει στο Διαδίκτυο. Η πρώτη μηχανή αναζήτησης BackRub θα μετονομαζόταν στο πιο γνωστό brand name στον πλανήτη αυτή τη στιγμή, το Google. Κι εμείς τότε εγκαινιάσαμε υπερήφανα εκείνους τους υπολογιστές-γκουμούτσες που έτρεχαν με προγράμματα λειτουργικού συστήματος DOS και τα πληκτρολόγιά τους έκαναν τον κλασικό αγαπημένο θόρυβο, ο οποίος ακουγόταν τρία τετράγωνα πιο κάτω.
Το ελληνικό #MeToo: Στην Ελλάδα το κίνημα εμφανίστηκε τον χειμώνα του 2021, μετά τις πρώτες αποκαλύψεις της Σοφίας Μπεκατώρου για τον βιασμό της, όταν ήταν 22 χρονών, από τον πρώην αντιπρόεδρο της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας. Το ελληνικό #MeToo ήταν γεγονός. Αμέσως μετά η δημόσια σφαίρα πλημμύρισε από δεκάδες επώνυμες μαρτυρίες γυναικών, κυρίως από τον χώρο του αθλητισμού και του θεάτρου, αλλά και συλλογικές καταγγελίες φοιτητριών. Οι γυναίκες καταθέτουν τις τραυματικές εμπειρίες τους όπου τους δίνεται χώρος: στα social media, στα mainstream media, κάποιες κάνουν καταγγελίες στις αρχές.
Οι μαρτυρίες τους είναι ενδεικτικές και σκιαγραφούν το ζοφερό κλίμα βίας, ταπείνωσης, εχθρικότητας που αντιμετώπιζαν και τις σοβαρές και μακροχρόνιες ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες που προκάλεσε η σεξουαλική βία και παρενόχληση στη ζωή τους. Η μαζικότητα των μαρτυριών και το γεγονός ότι οι καταγγελίες προήλθαν από επώνυμες και αναγνωρισμένες αθλήτριες, ηθοποιούς ή δημοσιογράφους και αφορούσαν γνωστούς παράγοντες του αθλητισμού και του χώρου της τέχνης προκάλεσαν σοκ στην ελληνική κοινωνία. Η λυπηρή απογραφή; Σε μια κοινωνία που για δεκαετίες έκλεινε τα μάτια στα ερευνητικά δεδομένα, μία στις δύο γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει βιώσει σεξουαλική παρενόχληση τουλάχιστον μία φορά στη ζωή της από την ηλικία των 15 ετών.
Η ψυχοθεραπεία: Το προσωπικό μου ταξίδι με την ψυχοθεραπεία ξεκίνησε το 2004, όταν αποφάσισα να επισκεφθώ έναν ψυχοθεραπευτή μέσα στη γενικότερη ευδαιμονία του Euro και των Ολυμπιακών Αγώνων. Όσοι φίλοι μου άκουσαν ότι είχα ξεκινήσει τις συνεδρίες με αντιμετώπισαν σαν περίεργο φρούτο. Λίγα χρόνια αργότερα, εκεί κοντά στο ξέσπασμα της κρίσης, το 2008 και το 2009, πολλοί μου ζήτησαν το τηλέφωνο του "ειδικού" για να τον επισκεφθούν και οι ίδιοι. Το έως τότε κοινωνικό ταμπού μετουσιώθηκε σε ανάγκη, μιας και όλα έμοιαζαν να σκοτεινιάζουν γύρω μας. "Η έκρηξη της ψυχανάλυσης στη χώρα μας καταγράφεται την τελευταία εικοσαετία περίπου" μας λέει η Αλεξάνδρα Πάλλη, κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και διδάκτωρ Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών – ΕΚΠΑ, και συνεχίζει: "Ωστόσο, αν και η θεραπεία κάποτε θεωρούνταν ταμπού, τώρα από κάποιους θεωρείται λανθασμένα κάτι σαν μόδα. Αποτέλεσμα αυτής της τάσης είναι όλη αυτή η κουλτούρα της αυτοβοήθειας ή pop ψυχολογίας.
Η μαζική παραγωγή ψυχοθεραπευτικού περιεχομένου από άτομα χωρίς επιστημονική κατάρτιση είναι συχνό φαινόμενο στα κοινωνικά δίκτυα, όπου συχνά μη ειδικοί ή influencers αναπαράγουν και απλοποιούν έννοιες χωρίς να βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Σε μια εποχή όπου γίνεται προσπάθεια όλα να ερμηνευτούν με όρους ψυχολογίας και όπου έννοιες ακανθώδεις για τον ανθρώπινο ψυχισμό εργαλειοποιούνται για το "fun” της υπόθεσης, πολλοί καταλήγουν σε επικίνδυνες απλουστεύσεις ζητημάτων που άλλοι κάνουν χρόνια ψυχοθεραπείας για να λύσουν".
Το κινητό τηλέφωνο: Μπορεί στην Αμερική ο Gordon Gekko και άλλοι "λύκοι" της Wall Street να είχαν κινητά από τη δεκαετία του ’80, εμείς όμως στην Ευρώπη, και ειδικά στην Ελλάδα, θα έπρεπε να περιμένουμε τη δεκαετία του ’90. Μέχρι τότε, για να βρεις το τηλέφωνο κάποιου, έπρεπε να ανατρέξεις σε κάτι χοντρά δύσοσμα βιβλία με το σήμα του ΟΤΕ στο εξώφυλλο, που τα βρίσκαμε πεταμένα στην αρχή κάθε σεζόν στα γραμματοκιβώτια της πολυκατοικίας. Τα βιβλία αυτά λέγονταν "Τηλεφωνικοί κατάλογοι". Στην Ελλάδα η Telestet ξεκίνησε να παρέχει τηλεπικοινωνιακό έργο στις 29 Ιουνίου του 1993 και μέχρι το τέλος της δεκαετίας όλοι ήταν στο πέμπτο τους Nokia ή Ericsson.
Η συμπερίληψη: Αν και η λέξη "συμπερίληψη" εμφανίστηκε στη γλώσσα μας το 1888, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, ο όρος απέκτησε το νοηματικό του περιεχόμενο τα τελευταία χρόνια, όταν το 2015 Σύριοι και Ιρακινοί πρόσφυγες αποβιβάστηκαν από μια βάρκα στο νησί της Λέσβου.
Ο όρος "συμπερίληψη" σημαίνει στην κυριολεξία ότι δεν αφήνουμε κανέναν έξω από το σύνολο της κοινωνίας, δεν αποκλείουμε κανέναν και δεν κάνουμε καμία διάκριση με βάση τη φυλή, το φύλο, την εθνικότητα, την ηλικία, την αρτιμέλεια, τις ιδιομορφίες, την οικονομική κατάσταση και τις διαφορετικές θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις. Δυστυχώς, η αποδοχή της διαφορετικότητας από το βραδυκίνητο σε αντανακλαστικά κοινωνικό σώμα πραγματοποιείται μεν, αλλά με ρυθμούς χελώνας και η συμπερίληψη εξακολουθεί να παραμένει μέχρι και σήμερα για πολλούς μια άγνωστη λέξη.
Η μουσική: Πίσω στα εύρωστα ’90s, όταν τα μπουζούκια δούλευαν επτά μέρες την εβδομάδα και κανείς δεν ένιωθε την ανάγκη να αποταμιεύσει για τις "δύσκολες μέρες", η μουσική ήταν κάτι ακριβό, κάτι που απαιτούσε να θυσιάσεις όλο σου το χαρτζιλίκι για να την αποκτήσεις. Σήμερα η ίδια η ιεροτελεστία της αγοράς ενός δίσκου έχει ουσιαστικά καταργηθεί και απευθύνεται μόνο σε συλλέκτες, ενώ η μουσική έχει μετουσιωθεί από φυσικό αγαθό σε πληροφορία. Ανεξάρτητα από το προσωπικό γούστο του καθενός, η μουσική από τα ’90s στο σήμερα έκανε ένα βήμα μπροστά και έγινε (σχεδόν) δωρεάν για όλους. Το λες και εξέλιξη.
Τα ενοίκια: Ποιος δε θυμάται την ελληνική νεανική τηλεοπτική σειρά Λόγω τιμής, παραγωγής 1996-1997. Εκεί, οι πρωταγωνίστριες μετακόμισαν στην Αθήνα για σπουδές και οι γονείς τους τους νοίκιασαν ένα τεράστιο διαμέρισμα στον Πύργο των Αθηνών με θέα όλη την Αθήνα. Αντίστοιχα, ο Μιχάλης (Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης) και ο Άρης (Γιώργος Πυρπασόπουλος) νοίκιασαν σπίτι στην "μπλε πολυκατοικία" στα Εξάρχεια. Βέβαια, τότε δεν άκουγες όλο το 24ωρο ροδάκια από βαλίτσες στους δρόμους της πόλης και ο υπερτουρισμός ήταν άγνωστη λέξη. Το 2024 αυτό φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Όσα δεν άλλαξαν
Για όσους έζησαν στα ’90s η νοσταλγία είναι ασφαλώς κάτι πιο βαθύ από την εξιδανικευμένη εντύπωση μιας απλούστερης άγνωστης εποχής. Άλλωστε, τα χρόνια που καθόρισαν την ενηλικίωσή μας έχουν πάντα μια εξωραϊσμένη εκδοχή αλλά και μια ζεστή θέση στη μνήμη μας. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι στα δύσκολα όλοι αναζητάμε καταφύγιο στην ανάμνηση μιας πιο απλής και ευτυχισμένης στιγμής – έτσι λειτουργεί η νοσταλγία και δεν είναι κακό, αρκεί να αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για ανάμνηση και όχι για ταξίδι στον χρόνο. Υπάρχουν όμως (ευτυχώς ή δυστυχώς) κάποια πρόσωπα ή πράγματα που δεν άλλαξαν καθόλου.
O Brad Pitt: Το μακρινό 2000 ο ηθοποιός ανακηρύχθηκε από το περιοδικό People "O πιο σέξι άντρας του πλανήτη" (The Sexiest Man Alive). Έκτοτε παραμένει ο πιο σέξι άντρας στη Γη. Ζήσαμε μαζί του την εποχή της βάτας, της περμανάντ και της αερόβιας γυμναστικής. Και μπορεί εμείς να αλλάξαμε, εκείνος όμως παραμένει το ίδιο γοητευτικός.
Τα Φιλαράκια: Πριν από 30 χρόνια, στις 22 Σεπτεμβρίου του 1994, έξι φίλοι, λίγο πάνω από τα είκοσι, πίνουν καφέ σε ένα μπαρ της Νέας Υόρκης που ονομάζεται Central Perk. Πρόκειται για μια σεφ μανιακή με την καθαριότητα, έναν επιστήμονα κολλημένο με τα απολιθώματα, μια ευαίσθητη μασέζ, έναν sex maniac με λατρεία στο σάντουιτς με παστράμι, μια fashionista και έναν υπέροχα σαρκαστικό τύπο.
Από το 1994 μέχρι το 2004 οι φίλοι αυτοί μας κράτησαν παρέα όλα τα μελαγχολικά, δροσερά, ζεστά και κρύα μεσημέρια Σαββάτου της ζωής μας – και ως έναν βαθμό συνεχίζουν να το κάνουν. Τα Φιλαράκια είναι για τους σημερινούς 20άρηδες το safe space για να νιώσουν όμορφα όταν όλα πάνε κατά διαόλου, παρόλο που δεν είχαν καν γεννηθεί όταν η σειρά ξεκίνησε!
Η εργασιακή ανισότητα: Σχεδόν σε κάθε χώρα περισσότερες γυναίκες αποφοιτούν από το πανεπιστήμιο απ’ ό,τι άντρες. Ωστόσο, αντιπροσωπεύουν μικρότερο μερίδιο του εργατικού δυναμικού σε όλους τους δείκτες. Αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό σε Τουρκία, Ελλάδα και Ιταλία, όπου ποσοστό μικρότερο από τα δύο τρίτα των ενήλικων γυναικών εντάσσεται στο εργατικό δυναμικό, όπως σημειώνει ο Economist. Στον σχετικό πίνακα η χώρα μας βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ.
