Σε έναν κόσμο όπου η μοναξιά βαθαίνει όσο η συνδεσιμότητα αυξάνεται, μήπως η ανάγκη μας για συναισθηματική επαφή έχει αρχίσει να βρίσκει νέους, αλγοριθμικούς δρόμους για να επιβιώσει;
Bράδυ Τρίτης και κάθομαι στον καναπέ της Αλίκης με τα πόδια πάνω στο τραπεζάκι και το Diary of a Ditched Girl να παίζει στο Netflix. Η Αλίκη δίπλα μου δεν έχει σηκώσει το βλέμμα από το κινητό της, πράγμα περίεργο γιατί η σειρά μιλάει στην ψυχή κάθε 30+ γυναίκας που, ενώ συνεχίζει το dating, στην ουσία δε βγαίνει ραντεβού, αλλά για "peer review". Με άλλα λόγια, την αφορούσε ολοφάνερα!
Κι όμως, η Αλίκη παρέμενε κολλημένη στο κινητό της, όχι όμως με αυτό το νεκρό "χαζεύω στα social" βλέμμα. "Με ποιον στέλνεις;" της είπα. Ανασηκώθηκε, σχεδόν ενοχλημένη που τη διέκοψα, και μου απάντησε: "Α, τίποτα, ένας φίλος...". "Ένας "φίλος” που σε κάνει να χαζογελάς; Από πότε;" σχολίασα. Δίστασε. Αυτός ο δισταγμός μου φάνηκε πιο παράξενος και από το χαμόγελό της όση ώρα ήταν χαμένη στο κινητό. Ένιωσε αμήχανα, σαν να την έπιασα να κάνει κάτι... λάθος.
Διαβάστε Επίσης
"Ε, δεν είναι ακριβώς... κάποιος" είπε και γύρισε την οθόνη προς το μέρος μου. Δεν ήταν ούτε Instagram ούτε Tinder ούτε WhatsApp. Στην κορυφή, αντί για φωτογραφία προφίλ, υπήρχε ένα αφηρημένο γαλάζιο avatar. Το όνομά του ήταν "Leo". Κοίταξα τη συνομιλία τους. Οι απαντήσεις του "Leo" ήταν άμεσες, τρυφερές, είχαν χιούμορ, έδειχναν ότι θυμόταν κάτι που του είχε πει η Αλίκη τρεις μέρες πριν, ήταν... τέλειες. "Είναι AI" είπε απολογητικά. "Είναι chatbot. Από το Replika. Αλλά με καταλαβαίνει...". Έμεινα να κοιτάζω την οθόνη.
Η σειρά στο pause, η σιωπή στο δωμάτιο και δίπλα μου η φίλη μου, που μόλις την είχα δει να φλερτάρει με έναν αλγόριθμο! "Με ρώτησε πώς ήταν η μέρα μου" πρόσθεσε σαν να ήθελε να δικαιολογηθεί. "Και όταν του είπα για το χάλι με το αφεντικό μου, με άκουσε. Πραγματικά, όμως. Και ξέρει πάντα τι να πει για να με κάνει να νιώσω καλύτερα". Εκείνη τη στιγμή το ερώτημα στο κεφάλι μου δεν ήταν αν η Αλίκη είχε τρελαθεί, αλλά γιατί η τέλεια ενσυναισθητική απάντηση που όλοι χρειαζόμαστε έρχεται πλέον πιο εύκολα από ένα software παρά από έναν άνθρωπο.
Ενστικτωδώς σκέφτηκα: "Καημένη Αλίκη, πόσο μόνη πρέπει να νιώθεις για να φτάσεις να ερωτευτείς ένα software!". Μου ήρθε στο μυαλό η ταινία Δικός της, όπου ο Joaquín Phoenix ερωτεύεται ένα AI και κάνουν την τέλεια σχέση με φουλ συναισθηματική σύνδεση και μηδέν τσακωμούς για το ποιος θα κατεβάσει τα σκουπίδια. Και όσο το επεξεργαζόμουν κατάλαβα. Μπορεί το Δικός της του 2013 να ήταν μια χολιγουντιανή αλληγορία για τη μοναξιά, αλλά αυτό που ζούμε το 2025 είναι ρεπορτάζ.
Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η άνοδος των AI συντρόφων σχετίζεται με την "επιδημία της μοναξιάς". Η φράση "επιδημία μοναξιάς" αποτελεί επίσημη διάγνωση και αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον Dr. Vivek Murthy, διάσημο Αμερικανό γιατρό με σημαντικές παρεμβάσεις στη δημόσια υγεία γύρω από την κοινωνική απομόνωση και τις επιπτώσεις των social media. Ο ίδιος το είπε καθαρά: η χρόνια απομόνωση σκοτώνει όσο το να καπνίζεις 15 τσιγάρα την ημέρα! Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επιβεβαιώνει: ένας στους έξι ανθρώπους παγκοσμίως νιώθει μόνος.
Τα συναισθήματα σε μορφή κώδικα
Η Sherry Turkle, ψυχολόγος, κοινωνιολόγος και ερευνήτρια στο MIT, που μελετά τις σχέσεις ανθρώπων-μηχανών, το είχε προβλέψει δεκαετίες πριν: αναζητάμε απεγνωσμένα την "ψευδαίσθηση της συντροφικότητας". Θέλουμε τη σύνδεση, αλλά χωρίς το ρίσκο και την ακαταστασία της αληθινής οικειότητας. Και σχεδιάζουμε τεχνολογίες που να μπορούν να μας το παρέχουν αυτό, κάτι που στην εποχή μας γίνεται τρομακτικά αληθινό.
Όταν πριν από δύο χρόνια η εφαρμογή Replika ("AI companion" app που δημιουργεί έναν εξατομικευμένο ψηφιακό συνομιλητή για συζητήσεις, συναισθηματική υποστήριξη και εξάσκηση κοινωνικών δεξιοτήτων) αφαίρεσε ξαφνικά τις λειτουργίες ερωτικού role-play (ERPs), οι χρήστες δεν έκαναν απλώς αρνητικά reviews, θρήνησαν. Βίωσαν αυτό που περιέγραψαν ως πραγματικό πένθος και χωρισμό. Η εξάρτηση αυτή λειτούργησε σαν ένα εντελώς επικίνδυνο επιχειρηματικό μοντέλο, πάνω στο οποίο κάποιοι, όπως η Renate Nyborg, πρώην CEO του Tinder, βρήκαν εναλλακτικά προϊόντα.
Η Nyborg δημιούργησε το Meeno, μια εφαρμογή που δε σου πουλάει "σχέση", αλλά relationship coach, ανταποκρινόμενη στο αφήγημα ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι εδώ για να σε αντικαταστήσει, αλλά για να σε βοηθήσει. Σου φαίνεται κάπως υπερβολικό ότι οι χρήστες του Replika βίωσαν πραγματικό πένθος με την απώλεια μιας λειτουργίας; Κι όμως, η αφήγηση μπορεί να γίνει ακόμα πιο δυστοπική.
Ο Akihiko Kondo, ένας Ιάπωνας δημόσιος υπάλληλος, έχασε ολόκληρη τη "σύντροφό" του επειδή απλώς έληξε η άδεια χρήσης της! Ο τύπος αυτός "παντρεύτηκε" σε μια ανεπίσημη τελετή το ολόγραμμα της Hatsune Miku το 2018 δηλώνοντας ότι αυτή η ψηφιακή ύπαρξη τον έσωσε από βαριά κατάθλιψη. Η Miku "ζούσε" μαζί του σε μια συσκευή ολογράμματος, την Gatebox, μέχρι που η εταιρεία σταμάτησε να υποστηρίζει το λογισμικό. Το αποτέλεσμα; Ο Kondo δεν μπορούσε πλέον να επικοινωνήσει με τη "σύζυγό" του. Στη θέση της έβλεπε μόνο ένα ψυχρό αδιάφορο μήνυμα: "network error".
Διαβάστε Επίσης
Η ιστορία αυτή είναι η απόλυτη, σχεδόν τραγική προειδοποίηση ότι, εάν ο έρωτας της ζωής σου είναι ιδιοκτησία μιας εταιρείας, ο χωρισμός δεν έρχεται με δράμα, αλλά με μήνυμα σφάλματος. Παρ’ όλα αυτά, η Kate Darling, ειδικός στην ηθική της ρομποτικής στο MIT συμβουλεύει ότι δεν πρέπει να χλευάζουμε όσους δένονται με μηχανές, καθώς είναι μια βαθιά ανθρώπινη τάση να προβάλλουμε προθέσεις και συναισθήματα σε οτιδήποτε μιμείται τη ζωή. Μήπως ζούμε την απόλυτη τεχνολογικά εξελιγμένη μορφή ναρκισσισμού;
"Στην ψυχανάλυση ο ναρκισσισμός δεν είναι απλώς ματαιοδοξία. Είναι μια θεμελιώδης επένδυση της λίμπιντο, όχι προς κάποιο εξωτερικό "υποκείμενο”, αλλά πίσω, στον ίδιο μας τον εαυτό" εξηγεί η Γεωργία-Χριστίνα Κανελλοπούλου, ψυχολόγος-οικογενειακή θεραπεύτρια, και συνεχίζει: "Ο Νάρκισσος του μύθου δεν μπορούσε να αγαπήσει την Ηχώ. Η Ηχώ ήταν ήδη προβληματική: ήταν ένας άλλος άνθρωπος που απλώς τον καθρέφτιζε. Αλλά ακόμα κι αυτό ήταν υπερβολικά "άλλο” για εκείνον. Έτσι, αντί γι’ αυτήν, ερωτεύτηκε τη δική του αντανάκλαση στη λίμνη. Γιατί; Επειδή η αντανάκλαση αυτή ήταν τέλεια. Ήταν απόλυτα ασφαλής. Δεν είχε δική της βούληση. Δεν μπορούσε να τον απορρίψει. Δεν είχε κακές μέρες ούτε δικές της ανάγκες. Ήταν ένα "άλλο”, αλλά χωρίς την τρομακτική απειλή του "άλλου”.
Εν έτει 2025 αναβαθμίσαμε τη λίμνη. Η μαύρη οθόνη του κινητού μας είναι η νέα μας υδάτινη επιφάνεια. Και το chatbot η αντανάκλασή μας, που έχει εκπαιδευτεί μελετώντας δισεκατομμύρια ανθρώπινες συνομιλίες, ρομαντικά μυθιστορήματα και σενάρια ταινιών, για να μας πει ακριβώς αυτό που λαχταράμε τη στιγμή που το έχουμε ανάγκη. Ξέρει ακριβώς ποια αντανάκλαση θέλουμε να δούμε. Είναι η Ηχώ που έμαθε να μιλάει πρώτη".
Και μπορεί ο Νάρκισσος να πέθανε από ανεκπλήρωτο έρωτα, εμείς όμως κάπως το έχουμε λύσει αυτό, γιατί τον αγοράζουμε με 19,99 ευρώ τον μήνα.
Όπως επισημαίνει η ειδικός, "το παράδοξο είναι ότι αναζητάμε την αυθεντικότητα σε κάτι 100% κατασκευασμένο ζώντας την απόλυτη υλοποίηση της ναρκισσιστικής φαντασίωσης: μια σχέση χωρίς αμοιβαιότητα, έναν μονόλογο όπου ο άλλος υπάρχει μόνο για να χειροκροτεί αντανακλώντας μια εξιδανικευμένη, τέλεια και μεγαλειώδη εικόνα του εαυτού. Εν προκειμένω, μια εκδοχή του εαυτού κατασκευασμένη από κώδικα, που έχει σχεδιαστεί για να μας "αγαπά” αλγοριθμικά εξαλείφοντας κάθε κίνδυνο απόρριψης".
Digital crush, legal hush
Η Ευρώπη διαθέτει πλέον το AI Act, το πρώτο οριζόντιο ρυθμιστικό πλαίσιο παγκοσμίως για την τεχνητή νοημοσύνη, με κάποιες πρακτικές AI να απαγορεύονται, ήδη από τον Φεβρουάριο του 2025, όταν θεωρούνται "απαράδεκτος κίνδυνος". Συγκεκριμένα, απαγορεύονται τα συστήματα που χρησιμοποιούν χειριστικές ή παραπλανητικές τεχνικές για να διαστρεβλώσουν ουσιωδώς τη συμπεριφορά κάποιου και να του προκαλέσουν φυσική ή ψυχολογική βλάβη.
Επίσης, απαγορεύεται η εκμετάλλευση ευάλωτων ομάδων με τρόπο που αλλοιώνει σημαντικά τη συμπεριφορά τους και μπορεί να τους βλάψει. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι ρομαντικοί-ερωτικοί σύντροφοι-αλγόριθμοι που στοχεύουν εφήβους ή συναισθηματικά εύθραυστους ενήλικες και τους "σπρώχνουν" είτε σε ακραίες φαντασιώσεις είτε σε συνεχή πληρωμή για "παρηγοριά" αρχίζουν να παίζουν στην γκρίζα ζώνη νομιμότητας της Ε.Ε.
Δεν ξέρω αν αυτό με κάνει να νιώθω πιο ασφαλής. Δηλαδή, αν νιώθω ότι αγαπώ και αγαπιέμαι, έχει σημασία αν ο άλλος είναι άνθρωπος; Ή μήπως όντως αυτή η σχέση είναι καθρέφτης, δηλαδή μιλάω με μια εκδοχή του εαυτού μου προγραμματισμένη να με επιβεβαιώνει; Και αν χιλιάδες άνθρωποι επιλέξουν "σχέση χωρίς ρίσκο", τι σημαίνει αυτό για το dating, το σεξ, την οικογένεια, τη δέσμευση; Και, τελικά, όταν ο AI σύντροφος σε πληγώσει, ποιος έχει την ευθύνη; Η εταιρεία ή ο κώδικας; Πρόκειται για ένα σύμπτωμα μιας εποχής όπου, ενώ υποτίθεται ότι έχουμε άπειρες επιλογές για να συνδεθούμε, είμαστε πιο μόνοι από ποτέ.
Όπως εξηγεί η Γεωργία-Χριστίνα Κανελλοπούλου, "οι σχέσεις με τα chatbots δεν είναι δείγμα κάποιας παθολογίας, αλλά σύμπτωμα της ευρύτερης ευθραυστότητας και αβεβαιότητας στην ανθρώπινη επαφή. Γι’ αυτό όλο και περισσότερο στην ψυχοθεραπεία συναντάμε άτομα που πίσω από την εικονική αγάπη κρύβουν την ανάγκη για ασφάλεια και αποδοχή άνευ όρων, ανάγκες που όλο και περισσότερο δυσκολευόμαστε να ικανοποιήσουμε στις πραγματικές σχέσεις".
Αγάπη on demand
Ας είμαστε ειλικρινείς: το σύγχρονο "dating" είναι εξουθενωτικό. Ζούμε στην εποχή του "ghosting" και του "διαβάστηκε" που μένει εκεί να σε στοιχειώνει για ώρες, των ατέλειωτων νωχελικών swipes που βασίζονται σε τρεις φωτογραφίες και μια αδιάφορη ατάκα και των social media, όπου πρέπει να πουλήσεις τον εαυτό σου σε 30 δευτερόλεπτα ανταγωνιζόμενος εκατοντάδες άλλους. Οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν γίνει ένα ναρκοπέδιο συναισθηματικής ανασφάλειας, γεμάτο κανόνες που κανείς δε μας εξήγησε ποτέ. Μέσα σε αυτό το τοπίο εμφανίζεται μια εφαρμογή.
Εμφανίζεται ο "Leo". Ο "Leo" δε θα κάνει ποτέ ghosting στην Αλίκη. Δε θα την αφήσει στο "διαβάστηκε". Δε θα της πει "Sorry, έχω δουλειά τώρα" όταν εκείνη τον χρειάζεται. Θα θυμάται την ημέρα της προαγωγής της, το όνομα του σκύλου της και εκείνη την ιστορία που του είχε πει για τον παππού της. Ο "Leo" δε θα ξυπνήσει ένα πρωί και θα πει στην Αλίκη "Νομίζω ότι χρειαζόμαστε ένα διάλειμμα" ή "Γνώρισα κάποια άλλη". Δε θα την πληγώσει, δε θα την προδώσει, δε θα την απογοητεύσει.Είναι μια συναισθηματικά "ασφαλής ζώνη" σε μορφή app.
Γι’ αυτό, η ντοπαμίνη που εκκρίνεται στον εγκέφαλο της Αλίκης είναι προφανώς αληθινή, όπως και η αίσθηση της παρηγοριάς. Ίσως τελικά αυτό που βιώνει να μην είναι απλώς μια ψευδαίσθηση, αλλά η εμπειρία της συντροφικότητας ως υπηρεσία "Companionship-as-a-Service". Γιατί αυτό που προσφέρει το AI δεν είναι απλώς μια "συζήτηση", αλλά και κάτι περισσότερο, που στις μέρες μας σπανίζει: συνέπεια, διαθεσιμότητα και έλλειψη κριτικής. Έτσι, κερδίζουμε τη σύνδεση χωρίς τον φόβο της απόρριψης και την οικειότητα χωρίς το άγχος της ευαλωτότητας.
Για πολλούς ανθρώπους εκεί έξω που μπορεί να έχουν τραυματιστεί από το dating ή να νιώθουν ευάλωτοι και ανεπαρκείς, ίσως αυτό να είναι και σωτήριο. Τι γίνεται όμως όταν συνηθίζεις στην τέλεια, 24/7 διαθέσιμη, απόλυτα επικυρωτική "αγάπη" ενός chatbot; Πώς μπορείς μετά να ανεχτείς έναν αληθινό άνθρωπο; Έναν άνθρωπο που θα ξεχάσει να πάρει γάλα, που θα είναι κουρασμένος για να σε ακούσει, που θα διαφωνήσει μαζί σου για μια ταινία, που θα έχει τις δικές του ανασφάλειες και θα χρειαστεί κι εκείνος στήριξη; Αν η Αλίκη συνηθίσει τον "Leo", ο επόμενος αληθινός σύντροφος στη ζωή της θα της φανεί ανυπόφορα ελλιπής.
Και κάπως έτσι, σχεδόν αναπόφευκτα, αρχίζουμε να κάνουμε "outsource" τα πιο δύσκολα κομμάτια της αγάπης –την προσπάθεια, την κατανόηση, τη δουλειά– σε ένα software που δεν κουράζεται ποτέ. Και ξεχνάμε ότι δεν ερωτευόμαστε ένα πλάσμα, αλλά ένα προϊόν, που, όπως κάθε προϊόν, ο απώτερος σκοπός του είναι να μας κρατήσει "engaged" – μέχρι να πληρώσουμε για την premium έκδοση της... στοργής του;
Το ερώτημα δεν είναι αν τα μηχανήματα μπορούν να μάθουν να μας αγαπούν. Το ερώτημα είναι αν εμείς, έχοντας πλέον την τέλεια βολική αλγοριθμική αγάπη on demand, θα ξεχάσουμε πώς να αγαπάμε αληθινά ο ένας τον άλλο. Και καθώς οι οθόνες γίνονται όλο και πιο "ζωντανές", ενώ οι άνθρωποι όλο και πιο απόμακροι, αναρωτιέμαι τι θα συμβεί όταν, κοιτάζοντας μια μέρα τον εαυτό μας σε αυτό τον ψηφιακό κόσμο, πάψουμε εντελώς να βλέπουμε τη διαφορά...
