Σε έναν κόσμο που απαιτεί από εμάς να είμαστε διαρκώς σε δράση, η σημασία της ανίας γίνεται ακόμα μεγαλύτερη.
Κάποτε οι ώρες της ημέρας που ξεχείλιζαν από πλήξη ήταν άφθονες και σχεδόν προβλέψιμες. Ποιος ξεχνάει εκείνα τα ατέλειωτα μεσημέρια του καλοκαιριού που, ως παιδάκια, κοιτάζαμε το παιχνίδισμα του ήλιου με τις σκιές πάνω στον τοίχο μέχρι να τελειώσει το μαρτύριο της υποχρεωτικής μεσημεριανής σιέστας;
Στις μέρες μας η ανία είναι πιο δύσκολο να βιωθεί, επειδή βρισκόμαστε σε μια διαρκή εμπειρία κορεσμού, που εξαφανίζει τον προσωπικό χώρο και εξοβελίζει τον αργό ρυθμό, τη διάρκεια, τη βραδύτητα, τον αναστοχασμό. Ωστόσο, ακόμα και στον σημερινό κόσμο της υπερσύνδεσης και της υπερβολικής δραστηριότητας η ανία καταφέρνει να τρυπώνει, απλώς οι στιγμές που τη βιώνουμε είναι διαφορετικές (για πολλούς περιορίζονται σ’ εκείνες όπου βρισκόμαστε κάπου χωρίς Wi-Fi!), ενώ συνήθως αντιμετωπίζεται σαν μια δοκιμασία που θα χρειαστεί να υπομείνουμε και όχι ως προνόμιο ή μια "ανάσα" μέσα στην πολύβουη καθημερινότητα.
Κι όμως, κάποτε ο Γάλλος φιλόσοφος Blaise Pascal είπε ότι "όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας πηγάζουν από την αδυναμία του ανθρώπου να καθίσει μόνος του ήσυχα σε ένα δωμάτιο". Τι είναι αυτό που συνδέει στο μυαλό μας το να καθόμαστε ήσυχα μόνοι μας σε ένα δωμάτιο με αρνητικά συναισθήματα; "Η ανία μάς φέρνει αντιμέτωπους με τον εαυτό μας, με τη σχέση μας με τον χρόνο, ακόμα και με το νόημα της ζωής – ερωτήματα που η κοινωνία μας τείνει να παραμερίζει" εξηγεί η Γεωργία-Χριστίνα Κανελλοπούλου, ψυχολόγος-οικογενειακή θεραπεύτρια.
Διαβάστε Επίσης
"Η ζωή μας είναι υποταγμένη σε μια πληθώρα υποχρεώσεων, είτε αφορούν τη δουλειά είτε τους ρόλους μας ως γονέων ή ως συντρόφων. Ο χρόνος της πλήξης είναι αναμενόμενο να μας προκαλεί άγχος, καθώς ανοίγει τη δυνατότητα της ενδοσκόπησης και της αναθεώρησης".
Για όλο και περισσότερους ανθρώπους ακόμα και οι διακοπές προκαλούν άγχος, ενώ οι εμπειρίες εκείνες που απαιτούν απλώς να καθόμαστε και να ακούμε ή να βλέπουμε κάτι –όπως, για παράδειγμα, η παρακολούθηση ενός επαγγελματικού σεμιναρίου ή μιας ταινίας στον κινηματογράφο– φαντάζουν ατέλειωτες. Κάποιοι αναπτύσσουν φοβία απέναντι στον αδρανή χρόνο, καθώς έχουν μάθει να αξιολογούν τα πάντα μέσα από το πρίσμα της παραγωγικότητας.
"Όμως, η ανία δεν έχει να κάνει απαραίτητα με το ότι δεν έχεις τίποτα να κάνεις" σχολιάζει η ειδικός. "Άλλωστε, συμβαίνει συχνά να είμαστε πολύ απασχολημένοι κάνοντας κάτι και ταυτόχρονα να βαριόμαστε. Αυτό που σηματοδοτεί την πλήξη είναι, κυρίως, η έλλειψη ερεθίσματος ή σκοπού".
Όποια κι αν είναι η κατάσταση που την προκαλεί, η πλήξη μάς προτρέπει να κάνουμε μια αλλαγή και το τι θα συμβεί στη συνέχεια εξαρτάται από εμάς. Έτσι, αν, αντί να προσπαθήσουμε να την αποφύγουμε, επιδιώξουμε να τη βιώσουμε και μάλιστα συνειδητά, αν καταφέρουμε να την ξεπεράσουμε, ενδέχεται να λειτουργήσει σαν μοχλός για μια νέα δράση.
Αλλά, για να γεννηθεί κάτι δημιουργικό από την ανία, η κοινωνία ολόκληρη θα πρέπει, αν όχι να την εξυμνεί, τουλάχιστον να την αποδέχεται. Όμως, ποιος δάσκαλος αντιμετωπίζει θετικά έναν μαθητή που βαριέται; Ποιος εργοδότης αντίστοιχα έναν εργαζόμενο; "Η δαιμονοποίηση της βαρεμάρας ως κάτι κακού ξεκινάει ήδη από την παιδική ηλικία, με τους γονείς να παλεύουν προκειμένου να μην ακούσουν από τα παιδιά τους τη λέξη "βαριέμαι” φορτώνοντας το πρόγραμμά τους με υπερπληθώρα δραστηριοτήτων" σημειώνει η Γεωργία-Χριστίνα Κανελλοπούλου.
"Και αυτό επειδή θεωρούν πως η ανία είναι ένα αρνητικό ανυπόφορο συναίσθημα και πρέπει να "σώσουν” το παιδί τους από αυτό. Έτσι, όμως, δεν επιτρέπουν στο παιδί να κατανοήσει τη χρησιμότητά της και να επιλέγει συνειδητά τους αργούς ρυθμούς μετέπειτα στη ζωή του".
Την ίδια στιγμή όμως που η κοινωνία μοιάζει να αποφεύγει τον "κενό χρόνο" όπως ο διάβολος το λιβάνι, ο όρος έχει αφομοιωθεί στο μέγιστο από τη βιομηχανία της ευεξίας και έχει μετατραπεί σε ένα δέλεαρ που υπόσχεται διαφυγή από έναν υπερφορτωμένο κόσμο. Η αγορά προωθεί αυτές τις "παρενθέσεις επιλεκτικής ανίας" με εμπορικούς όρους, όπως slow food, slow travel, slow luxury και, τελικά, slow living. Έτσι, η δυνατότητα να επιβραδύνουμε ή να διακόψουμε την επαφή μας με τους ρυθμούς της καθημερινότητας έχει μετατραπεί σε προνόμιο που μόνο κάποιοι μπορούν να απολαύσουν.
Τι κάνει την πλήξη τόσο εποικοδομητική;
Για να κατανοήσουμε πλήρως τις αρετές της πλήξης, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο "γεμάτος" χρόνος δεν αφήνει χώρο για ερωτήματα. Αυτό ακριβώς κάνει την πλήξη κάτι το θετικό. Έξω από τη δράση μπορούν να γεννηθούν από απλές ιδέες που έχουν στόχο να καλύψουν το κενό μέχρι νέα σχέδια δράσης που μπορεί να αλλάξουν τη ζωή μας. Αρκεί να γεμίσουμε αυτό τον χρόνο με επιθυμίες και να τις αφήσουμε να μας διαπεράσουν.
"Η πλήξη διευρύνει το πεδίο της φαντασίας" τονίζει η ψυχολόγος. "Μας δίνει την ευκαιρία να πλάσουμε ιστορίες ή να παίξουμε νοερά με την ιδέα του να είμαστε κάποιος άλλος, όπως συχνά κάνουν τα παιδιά. Και μέσα από το παιχνίδι σκεφτόμαστε τον εαυτό μας. Έτσι, δημιουργούμε νόημα και καλλιεργούμε την κριτική μας σκέψη. Δε χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία ή συγκεκριμένος χώρος. Αν απλώς αφήσουμε το μυαλό μας να περιπλανηθεί, αυτό θα μας οδηγήσει στο επόμενο βήμα". Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί άνθρωποι ισχυρίζονται πως βρίσκουν τις καλύτερες ιδέες ή τις πιο αποτελεσματικές λύσεις σε προβλήματα που αντιμετωπίζουν ενώ κάνουν ντους.
Αυτό συμβαίνει επειδή την ώρα του ντους το μυαλό είναι ελεύθερο να περιπλανηθεί, ενώ το σώμα ασχολείται με μια βαρετή και κάπως ανούσια εργασία. Κάτω από το νερό που τρέχει δεν μπορείς να κάνεις και πολλά πράγματα από την to-do λίστα της ημέρας ούτε φυσικά να τσεκάρεις κάτι στο κινητό! Έτσι, ο εγκέφαλος έχει το ελεύθερο να σκέφτεται αβίαστα και συχνά εντοπίζει τις λύσεις που βρίσκονται στο πίσω μέρος του μυαλού.
Ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή της συνεχούς εναλλαγής ερεθισμάτων η αναζήτηση της πλήξης είναι όχι απλώς σημαντική, αλλά και απαραίτητη για την επιβίωση!
Σύμφωνα με μελέτες, πριν από μία δεκαετία οι άνθρωποι μετατοπίζαμε την προσοχή μας από το ένα πράγμα στο άλλο κάθε τρία λεπτά. Σήμερα αυτό γίνεται κάθε 45 δευτερόλεπτα. Κάθε φορά που περνάμε από τη μια εργασία στην άλλη ο εγκέφαλός μας ενεργοποιεί έναν νευρολογικό διακόπτη και, για να το κάνει αυτό, χρησιμοποιεί πολύτιμους πόρους, τους οποίους μπορεί να αναπληρώσει μόνο αν του εξασφαλίσουμε χρόνο για ξεκούραση και ανανέωση.
Η ιστορία της δημιουργίας του Χάρι Πότερ είναι το καλύτερο παράδειγμα για το πώς η πλήξη μπορεί να απελευθερώσει τη δημιουργικότητα. Σε ένα ταξίδι τεσσάρων ωρών με το τρένο από το Μάντσεστερ στο Λονδίνο, χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα άλλο από το να κοιτάζει έξω από το παράθυρο, η J.K. Rowling εμπνεύστηκε την ιστορία του νεαρού μάγου. Εάν η συγγραφέας είχε περάσει αυτές τις ώρες χαζεύοντας σε ένα smartphone ή βλέποντας back to back τέσσερα επεισόδια της αγαπημένης της σειράς στο Netflix, ο πιο διάσημος μάγος του κόσμου μπορεί να μην είχε δει ποτέ το φως της δημοσιότητας.
Διαβάστε Επίσης
Η θρυλική καλλιτέχνις Marina Abramovic είχε πει κάποτε ότι ανακάλυψε το δικό της αντίδοτο στους φρενήρεις ρυθμούς της εποχής σε μια ομολογουμένως καθόλου ενδιαφέρουσα δραστηριότητα. "Η τεχνολογία είναι καταπληκτική αλλά και επικίνδυνη" είχε δηλώσει. "Πρέπει να μάθουμε από την αρχή πώς να εξασφαλίζουμε ελεύθερο χρόνο για εμάς. Ο μόνος τρόπος είναι να καταπιανόμαστε με βαρετές δραστηριότητες που απαιτούν χρόνο, όπως το να μετράμε τους κόκκους μιας ποσότητας ρυζιού!".
Μια γνωστή μου έχει βρει την απόλαυση της χαλάρωσης στο να παρακολουθεί μια κατσαρόλα με νερό που βράζει! Κατά την άποψή μου, πρόκειται για κάτι εξοργιστικά βαρετό. Κατά τη δική της, ακριβώς αυτό είναι το θέμα: όταν κάνεις κάτι τόσο αδιάφορο, όπως το να μετράς κόκκους ρυζιού ή το να βλέπεις το νερό καθώς βράζει, επιτρέπεις στον εαυτό σου να βιώσει ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων.
Από την πλευρά της επιστήμης, η Sandi Mann, Βρετανίδα ψυχολόγος που ερευνά την πλήξη και συγγραφέας του βιβλίου The Science of Boredom: The Upside (and Downside) of Downtime, προτείνει να αντικαταστήσουμε την "παθητική ψυχαγωγία" (βλ. "περνάω τρεις ώρες βλέποντας βιντεάκια στο TikTok) με στιγμές ηρεμίας μέσα από δραστηριότητες που απαιτούν λίγη ή καθόλου συγκέντρωση, αλλά μας επιτρέπουν να εμπλακούμε σε μια νοητική περιπλάνηση. Κάτι τέτοιο μπορεί να είναι το να καθόμαστε με κλειστά τα μάτια και να ονειροπολούμε ή το να ξαπλώσουμε στο γρασίδι ή στην παραλία και να παρακολουθούμε τα σύννεφα.
Η ίδια μας προτρέπει να αναζητάμε ευκαιρίες όπου είναι βέβαιο ότι θα μας κυριεύσει η πλήξη, όπως είναι η παραμονή σε αίθουσες αναμονής και ουρές, και να τολμήσουμε να τις αντιμετωπίσουμε χωρίς να ανοίξουμε το κινητό μας. Δύσκολο σίγουρα, αλλά θα μας ανταμείψει! Γιατί η πλήξη είναι το ψυχολογικό ισοδύναμο της αγρανάπαυσης στη γεωργία, όπου εκτάσεις γης μένουν ακαλλιέργητες για ένα διάστημα ώστε να είναι ακόμα πιο εύφορες όταν ξανακαλλιεργηθούν.
Φυσικά, δεν είναι απαραίτητο ότι η πλήξη οδηγεί αυτομάτως στη δημιουργικότητα. "Η ανία βιώνεται διαφορετικά από τον καθένα μας, ανάλογα με την προσωπική του ιστορία" εξηγεί η ειδικός. "Για να μην υποφέρει κανείς από μια κενή νοήματος πλήξη, πρέπει να ξέρει πώς να τη γεμίζει και, για να συμβεί αυτό, χρειάζεται να έχει θρέψει τον εσωτερικό του κόσμο, να ξέρει πώς να αντλεί από μέσα του τη δημιουργικότητα". Σε κάθε περίπτωση, το ζητούμενο είναι να μάθουμε να αποδεχόμαστε την πλήξη γι’ αυτό που είναι: ένα άβολο συναίσθημα που κρύβει μέσα του μια μεγάλη ευκαιρία.
