Μερικές σκέψεις για το αν μπορεί να λειτουργήσει πραγματικά ένα τέτοιο trend σε ένα καπιταλιστικό σύστημα που μαστίζεται από αλλεπάλληλες κρίσεις.
Νέος χρόνος, νέα TikTok trends! Το 2025 έφερε μαζί του το νέο μαζικό TikTok trend που δεν είναι άλλο από το No Buy Challenge. Οι TikTokers που το υιοθετούν θα προσπαθήσουν να μην κάνουν έξοδα για καθ όλη τη διάρκεια του έτους, περιορίζοντας το μπάτζετ τους στα βασικά: διατροφή, υγεία, μετακίνηση, λογαριασμούς και ίσως μερικά ταξίδια. Τα άτομα που ξεκίνησαν το συγκεκριμένο trend (που εδώ στην Ελλάδα δεν τυγχάνει, ακόμη τουλάχιστον, ιδιαίτερης απήχησης) δηλώνουν "εθισμένοι shoppers” ή τέλος πάντων άνθρωποι που τις περισσότερες φορές ξοδεύουν παρορμητικά.
Δυσκολεύομαι πολύ να μην κάνω σαρκαστικές διατυπώσεις εδώ, καθώς για πολλούς από εμάς αυτή είναι απλώς η καθημερινότητά μας, επειδή όμως δεν έχω πρόθεση να επενδύσω στον μιζεραμπιλισμό για να γαργαλίσω τα πιο χαμηλά σου ένστικτα, θα παραδεχτώ ότι όλοι μας περισσότερο ή λιγότερο φτωχοί, "αεράτοι με τα ευρώ” που λέει και ο Νέγρος του Μοριά ή "πελούσιοι” κάνουμε μέσα στη μέρα μας περιττά έξοδα, έχουμε αδυναμίες, πάθη και κακές συνήθειες που κοστίζουν, δεν κατανοούμε βασικά μαθηματικά (είναι μια αλήθεια αυτό και όποιος την αρνείται να έρθει παρακαλώ με τον έλεγχο του τρίμηνου και τον κηδεμόνα του) και κυρίως αγνοούμε τις αρχές της οικιακής οικονομίας. Αυτό είναι πάρα πολύ ανθρώπινο.
Η βαθειά ειρωνεία του No buy Challenge
Φυσικά το πιο δημοφιλές budget cut έχει να κάνει με την ένδυση, την υπόδηση, τα αξεσουάρ και τα προϊόντα ομορφιάς. "Όχι νέα ρούχα για έναν ολόκληρο χρόνο”. "Να μην ενδώσω σε ένα νέο ζευγάρι παπούτσια”. "Θα ξανά αγοράσω προϊόν ομορφιάς μόνο όταν μου τελειώσει αυτό που ήδη έχω” γράφουν οι λίστες που δημοσιεύουν στα προφίλ τους οι TikTok influencers, ένα μέσο των οποίων οι χρήστες διαρκώς προωθούν προϊόντα. What a time to be alive, ε; Τα παραπάνω συνδέονται απόλυτα με το underconsumption core, τάση που εμφανίστηκε στη δημοφιλή πλατφόρμα τους τελευταίους μήνες του 2024, στο γενικότερο πλαίσιο μιας στροφής προς τη βιωσιμότητα.
Τον τελευταίο χρόνο η βιομηχανία της μόδας προσπαθεί να ακολουθήσει ένα πιο sustainable μονοπάτι. Τάσεις όπως η ήσυχη πολυτέλεια και η capsule, διαχρονική γκαρνταρόμπα, που εκπορεύονται κυρίως από τα mega brands και όχι τις fast fashion αλυσίδες (κι αυτό είναι μια σημαντική σημείωση) είναι μερικοί από τους τρόπους που εφηύρε για μας παροτρύνει να επενδύουμε σε ποιοτικότερα κομμάτια που μπορεί να κοστίζουν περισσότερο, αλλά χαρακτηρίζονται από διαχρονικότητα και ανθεκτικότητα και άρα μας βοηθούν να καταναλώνουμε λιγότερο.
Στον ψηφιακό κόσμο "ο πειρασμός” βρίσκεται παντού, 24/7. Διαφημίσεις, micro-trends, hauls και hacks από nano μέχρι macro influencers που σου αλλάζουν τη ζωή δημιουργούν καθημερινά ανάγκες που διαφορετικά δεν θα είχαμε. Όπως άλλωστε συμβαίνει διαχρονικά από τότε που ο άνθρωπος ανακάλυψε το marketing. Απλώς αντί για το μεγάλο billboard, την καρτολίνα ή το αυτοκόλλητο στην βιτρίνα και την καταχώρηση στην εφημερίδα και το περιοδικό, όλα συμβαίνουν πια στην οθόνη σου. Αυτό είναι το σύστημα.
Μέσα σε αυτό ζούμε και έχουμε αποδεχτεί ότι του προσφέρουμε τον χρόνο μας, τις δεξιότητες, τις ικανότητες, τις γνώσεις, τη σωματική μας ρώμη τα οποία εκμεταλλεύεται για να παράξει χρήματα και άρα εξουσία. Σε αντάλλαγμα αυτό μας δίνει σκοπό, τρέφει την φιλοδοξία μας, γεννά νέες επιθυμίες και στόχους και φυσικά μας ανταμείβει με χρήματα που (υποτίθεται πως) εξασφαλίζουν την επιβίωσή μας και μας επιτρέπουν και κάποιες απολαύσεις που θα μας αποφορτίσουν και θα μας δώσουν χαρά τις ώρες που δεν εργαζόμαστε, ανατροφοδοτώντας ουσιαστικά την αγοραία μας σχέση.
Η ενοχοποίηση της απόλαυσης
Ξέρω πως υπάρχουν εκεί έξω shoppers που θα πάνε τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα στη fast fashion αλυσίδα για να πάρουν ακόμα ένα μέτριας αισθητικής και χαμηλής ποιότητας μπλουζάκι που φτιάχτηκε ρυπαίνοντας το περιβάλλον κάτω από άθλιες συνθήκες εργασίας. Μια συνήθεια της οποίας τις συνέπειες στο περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα κανένα underconsumption trend και καμία διαχρονική γκαρνταρόμπα δεν μπορεί να αναιρέσει. Άντε, να περιορίσει τον όγκο των κλωστοϋφαντουργικών απορριμάτων (11 κιλά το χρόνο ανά πολίτη της ΕΕ) στους χώρους υγειονομικής ταφής, αλλά και πάλι πολύ αμφιβάλλω.
Διαβάστε Επίσης
Ένα trend όπως το No Buy Challenge μπορεί να έχει θετική επίδραση σε έναν χρήστη που δεν είναι μεν shopalcoholic, αλλά χειρίζεται συνειδητά ή ασυνείδητα λίγο αδέξια τα χρήματά του. Όμως οι περισσότεροι TikTokers που προωθούν τη συγκεκριμένη τάση προτείνουν είτε ακραίους περιορισμούς, είτε budget cuts που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τη δική τους πραγματικότητα. Μυρίζομαι, λοιπόν, ότι όσο πιο ακραίοι οι περιορισμοί τόσο περισσότερη η οικονομική άνεση του ατόμου που τους προτείνει. Για αυτό και δεν μπορεί να με πείσει κάνεις ότι τέτοιου είδους trends δεν ενέχουν και τον κίνδυνο της ενοχοποίησης της απόλαυσης.
Ναι, ο καφές που παίρνεις καθημερινά απ ‘ έξω (ο οποίος τις περισσότερες φορές είναι και νερομπούλι), ενώ δεν σου τρέχουν κι απ' τα μπατζάκια που λέμε, σου κοστίζει το λιγότερο 60 ευρώ το μήνα. Αν σκεφτείς ότι σε αυτή την τιμή μπορεί να βρεις προσφορά εισιτήριο για πτήση εξωτερικού, ή να κάνεις μία συνεδρία στον ψυχολόγο και να σου μείνουν και 10 ευρώ για να πιεις μετά δυο μπυρίτσες, τότε ναι, είναι ένας καλός στόχος για τη νέα χρονιά το να σταματήσεις τον take away καφέ και αντ’ αυτού να παίρνεις από το σπίτι σου.
"Βάψε τα νύχια σου μόνη σου”, "πάρε το μέτρο ή το λεωφορείο και όχι ταξί”, "πάρε τα φθηνά μακαρόνια και μην παραγγείλεις απ’ έξω”, είναι μερικές από τις προτροπές των θιασωτών του No Buy Challenge. Μήπως εδώ ξεπερνιόνται κάποια όρια; Γιατί ένα εργαζόμενο κορίτσι να νιώθει ενοχές αν θέλει να ξοδεύει μηνιαία ένα ποσό για να φτιάχνει τα νύχια του ή να πάρει ένα ταξί; Γιατί η περιποίηση, οι self care συνήθειες ή ακόμα και οι "κακές” που εμείς βαφτίζουμε ως comfort, όπως το αλκοόλ που θα καταναλώσεις σε μία έξοδο ή το burger που θα παραγγείλεις δύο φορές το μήνα να μπαίνουν στη μαύρη λίστα;
Και αν θέλω και τα καλά μακαρόνια και το burger και τον take away καφέ και την περιποιημένη νυχούλα; Είμαι superspender; Χρειάζεται να θέσω σαν στόχο το No Buy Challenge; Όχι. Είμαι ένας άνθρωπος με φυσιολογικές για την κοινωνία και το οικονομικό σύστημα που ζω ανάγκες και αυτοπεριορίζομαι χωρίς να μου το πει και κανένας influencer. Μου το υπενθυμίζουν οι ειδοποιήσεις της εφαρμογής της τράπεζάς μου. Για να ξοδέψεις αλόγιστα χρήματα πρέπει πρώτα να τα έχεις. Δεν αμφιβάλλω ότι υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις ανθρώπων που ίσως να βλέπουν τη ματαιότητα σε κάποιες από τις συνήθειές τους, αυτό να μην τους κάνει πια χαρούμενους και τάσεις όπως αυτή που εξετάζουμε να τους εμπνέουν και εν τέλει να τους βοηθούν να αλλάξουν lifestyle.
Για τους υπόλοιπους μπορεί να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογία τους εκ εν τέλει να τους οδηγήσουν σε περισσότερα έξοδα. Για παράδειγμα, αν προσπαθήσεις να κάνεις αποταμίευση επιλέγοντας χαμηλότερης ποιότητας προϊόντα διατροφής, μάλλον θα βρεθείς να δίνεις χρήματα για κάποιες ιατρικές εξετάσεις. Αν δεν πας στην συναυλία να ξεδώσεις και να διασκεδάσεις με τους φίλους σου, θα πάρει ένα 50άρικο παραπάνω ο ψυχολόγος. Αν δεν πάρεις το ταξί και αλλάξεις δύο λεωφορεία και ένα μετρό για να φτάσεις σπίτι/ σε κάποιο ραντεβού θα έχεις χάσει - εγγυημένα - χρόνο ο οποίος, ως γνωστόν, είναι με πάρα πολλούς τρόπους χρήμα.
Τέτοια challenges μου φαίνονται ανούσια και γελοία. Πιστεύω επίσης ότι όσοι τα προτείνουν σπάνια τα εφαρμόζουν και αν το κάνουν θα είναι για λίγο, γιατί η ζωή συμβαίνει και όσο συμβαίνει σου ζητά χρήματα για να περάσει στην επόμενη πίστα, σαν ηλεκτρονικό παιχνίδι. Αν σε κάτι θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε το No Buy Challenge ίσως να είναι στις πραγματικά άχρηστες αγορές από ασιατικά online shops μιμούμενοι μάλλον ασυνείδητα περσόνες που βλέπουμε στα social media.
Αλλά και πάλι, ποιον κοροϊδεύω; Όλοι ξέρουμε ότι αν πας σε μεγάλη αλυσίδα παιχνιδιών ένα απόγευμα επειδή χρειάζεσαι ένα πράγμα που εκεί ξέρεις ότι θα το βρεις φθηνά, θα φύγεις τελικά με τουλάχιστον 40 ευρώ μείον και μία μεγαλύτερη τσάντα από αυτή που υπολόγιζες. Είναι στην φύση του δυτικού ανθρώπου. Έχουμε τη δύναμη να το ανατρέψουμε όταν βομβαρδίζομαστε με το καλύτερο δυνατό μάρκεντίνγκ της;
