Μήπως αντί να βάλουμε στόχο να χάσουμε κιλά πρέπει να προσπαθήσουμε να καταπολεμήσουμε την χοντροφοβία;
"Καλέ, έβαλες εμφυτεύματα στον πισινό σου;". Τη συγκεκριμένη φράση η Σταυρούλα Κ., φίλη μου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την άκουσε πριν από δύο περίπου χρόνια από μια δασκάλα χορού που θέλησε να σχολιάσει με αυτό τον τρόπο το ότι είχε πάρει τρία κιλά μέσα σε ένα καλοκαίρι και η εικόνα της είχε αλλάξει "δραματικά" απ’ όταν, όντας "πετσί και κόκαλο", είχε ξεκινήσει μαζί της μαθήματα προετοιμασίας για τις ανώτερες επαγγελματικές σχολές χορού. Ήταν η πρώτη φορά που κάποιος της έκανε fat shaming. Τότε, 18 μόλις χρονών, αντί να κατεβάσει το κεφάλι, της πέταξε ένα αύθαδες "Από την κατσαρόλα σας τρώω;" και συνέχισε με άλλη προγυμνάστρια. "Μπορώ να σου αναφέρω μια σειρά από σπουδαίες χορεύτριες που με τα σημερινά mainstream πρότυπα ήταν ή είναι χοντρές, από την Isadora Duncan μέχρι τη Lizzy Howell. Η δασκάλα μου δεν είχε παρακολουθήσει ούτε απέξω το κίνημα του body positivity. Ήταν χοντροφοβική κι εγώ δεν ήξερα καν ότι υπάρχει αυτό το επίθετο για να της το τρίψω στη μούρη" θα μου πει σε μια μεταμεσονύχτια συνομιλία μας στο Messenger.
Η Σταυρούλα έχει δίκιο. Μπορούσε να κατηγορήσει τη δασκάλα της για κακό χιούμορ, αλλά όχι για χοντροφοβία. Άλλωστε, όσοι ζήσαμε ενήλικοι στα zeroes –όπως η δασκάλα της– μπορούμε με ευκολία να εντοπίσουμε τις αναφορές μας περί σωματικής τελειότητας στα αδύνατα, γυμνασμένα και γυμνά σώματα που πρωταγωνιστούσαν στις καμπάνιες του Tom Ford. Τέτοια ήταν τα role models μας παρά τον δημόσιο διάλογο που είχε ανοίξει για πιο "αληθινά" σώματα. Μέχρι που το 2009 έσκασε μύτη η Beth Ditto. Αυτή η φοβερή τύπισσα απενοχοποίησε το size των ποπ σταρ και μίλησε για body positivity σε μια εποχή που τα ΜΜΕ μονολογούσαν περί "παγκόσμιας επιδημίας παχυσαρκίας". Σε αντίθεση με μια άλλη τραγουδίστρια που έγινε γνωστή για το βάρος της, τη Montserrat Caballé, η Beth Ditto δεν ντυνόταν με ριχτά φορέματα. Φορούσε ό,τι πιο sexy έβρισκε μπροστά της, βαφόταν σαν παγόνι, χόρευε σαν να μην υπάρχει αύριο, κατάφερε να γίνει "πρότυπο". Βέβαια, ενώ υπήρξε συνέχεια στο παράδειγμά της, το κύμα του body diversity δεν ήταν αρκετά ισχυρό για να παρασύρει τις φοβικές κοινωνικές αναπαραστάσεις για τα χοντρά άτομα ούτε οδήγησε στη θεσμοθέτηση ενός νομικού πλαισίου που να τα προστατεύει από τις διακρίσεις.
Στην Ελλάδα μάλιστα έπρεπε να περιμένουμε μέχρι το 2021 για να μπει η λέξη "χοντροφοβία" στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Κι αυτό από σπόντα: μέσα από το cancelling που υπέστη ένας celebrity χορογράφος ως χοντροφοβικός, το οποίο πυροδοτήθηκε από το fat shaming που άσκησε, προφασιζόμενος λόγους αισθητικής, σε μια υπέρβαρη γυναίκα που φορούσε μαρινιέρα.
Χοντροί ενωμένοι, ποτέ νικημένοι
Ο ασκός του Αιόλου, λοιπόν, για να αρχίσουμε να μιλάμε για τις κοινωνικές προκαταλήψεις, τον στιγματισμό και τις πάσης φύσεως διακρίσεις απέναντι στα χοντρά άτομα –ή για να τις συνειδητοποιήσουμε όσοι δεν το είχαμε κάνει– άνοιξε χάρη στον αυτοματοποιημένα καταγγελτικό λόγο των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των συμμετεχόντων στα πάνελ των gossip εκπομπών. Η λέξη "χοντροφοβία" βέβαια δεν αποτελεί νεολογισμό "της ώρας", δε μαγειρεύτηκε στη λεξιπλαστική κουζίνα κατά παραγγελία. Χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια στα μανιφέστα των χοντρακτιβιστών και των αλληλέγγυων. Η σύνθεσή της μάλιστα από το επανοικειοποιημένο επίθετο "χοντρός" –που δεν είναι μόνο περιγραφικό, αλλά και βρισιά– αποτελεί πολιτική επιλογή. Λειτουργεί ενδυναμωτικά για όσους έχουν γίνει αντικείμενο διακρίσεων λόγω του μεγέθους τους. Άλλωστε, όταν αυτολογοκρινόμαστε περιγράφοντας ένα χοντρό άτομο με άλλα, τάχα μου πιο ήπια και σίγουρα όχι κοσμητικά επίθετα, όπως με το ιατρικοποιημένο "υπέρβαρος", το συγκαταβατικό "παχουλούλα", το ευφημιστικό "εύσωμος" ή το εμπαικτικό "το τρώει το φαΐ της", στην πραγματικότητα απλώς ενδύουμε την εσωτερικευμένη χοντροφοβία μας με έναν μανδύα καθωσπρεπισμού.
Ήμασταν πάντα χοντροφοβικοί;
"Πάντα υπήρχαν ρυθμιστικά πρότυπα για τα σώματα, που ενεργοποιούνταν μέσα από το ιδεατό, το οποίο είναι κοινωνικά κατασκευασμένο και αλλάζει ανάλογα με την εποχή" απαντά η Μαρία Αγγελή, κοινωνιολόγος και ερευνήτρια στο Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου. Δεν ήμασταν όμως πάντα χοντροφοβικοί. "Πολύ λίγες δεκαετίες πριν αυτό που σήμερα θεωρούμε υπέρβαρο ήταν το ιδεατό. Το πάχος προσέδιδε κύρος, καθώς ήταν σημάδι πλούτου και ευημερίας. Ένα εξίσου παχύ σώμα σήμερα θα θεωρούνταν σημάδι τεμπελιάς, λαιμαργίας και έλλειψης αυτοελέγχου" προσθέτει. "Αν πάμε πίσω στον χρόνο, στον Μεσαίωνα ή στην αρχαία Ελλάδα, θα βρούμε κείμενα και εικόνες που εκθειάζουν αυτό που σήμερα θεωρούμε τροφαντό σώμα, κυρίως των γυναικών, και κάνουν εγκωμιαστικές αναφορές σε ραβδώσεις και λακκάκια, κάτι που οι φιλόλογοι σήμερα μεταφράζουν ως ραγάδες και κυτταρίτιδα".
Η Μαρία Αγγελή είναι πεπεισμένη ότι στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες επικράτησε η χοντροφοβία ως μηχανισμός ελέγχου, ντροπής και αυτοεπιτήρησης, καθώς εξυπηρετεί το κυρίαρχο σύστημα, την κατανάλωση και τον νεοφιλελευθερισμό. Ενισχύει έναν πολίτη που ασχολείται υπερβολικά με το project "εαυτός" και υπονοεί ότι τα υπέρβαρα άτομα απέτυχαν κατ’ επιλογή. Η χοντροφοβία μάλιστα επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες που μεγαλώνουν μαθαίνοντας από πολύ νωρίς ότι υπάρχει ένα βλέμμα το οποίο τις παρατηρεί αδηφάγα. Αυτό το βλέμμα "πότε εκθειάζει και πότε επικρίνει, αλλά πάντα παρατηρεί δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στο πώς φαίνονται οι γυναίκες παρά στο πώς είναι" εξηγεί. "Όταν μια χοντρή γυναίκα έχει λιγότερες πιθανότητες αποδοχής και όταν μια γυναίκα που μπαίνει στο καλούπι της ομορφιάς εκθειάζεται κυρίως γι’ αυτό, ακόμα κι αν είναι, λόγου χάρη, πολιτικός, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: οι γυναίκες υπάρχουν πρωτίστως ως σώματα. Αυτό τους αφαιρεί, σε συμβολικό επίπεδο, την ανθρώπινη υπόσταση και είναι άμεσα συνδεδεμένο με όλες τις μορφές διάκρισης και την έμφυλη βία. Επιπλέον, η απαίτηση για ένα ιδεατό μικρό και λεπτό γυναικείο σώμα που κάθεται συρρικνωμένα, σταυροπόδι, και καταλαμβάνει όσο το δυνατόν μικρότερο χώρο, σε αντιδιαστολή με το ιδεατό γυμνασμένο, ογκώδες, ψηλό και απλωμένο αντρικό σώμα, μας δίνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα για το ποια σώματα έχουν μεγαλύτερη σημασία και ποια είναι τα κυρίαρχα".
Body positivity ή body neutrality;
Κάποιοι, όπως ο μετανοημένος χορογράφος που έβαλε χωρίς να το περιμένει τη λέξη "χοντροφοβία" στο λεξιλόγιό μας, προτάσσουν την προσωπική αισθητική τους πάνω από την αξιοπρέπεια των χοντρών ατόμων, ενώ άλλοι δικαιολογούν τη φοβική τους στάση ως ανησυχία για την υγεία τους. Κι όμως, τα άτομα μπορεί να είναι υγιή ή μη υγιή ανεξαρτήτως του μεγέθους του σώματός τους, ενώ ο στιγματισμός των χοντρών ατόμων όχι μόνο είναι αναποτελεσματικός στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, αλλά, τουναντίον, μπορεί να τους προκαλέσει στρες για την εικόνα του σώματός τους, διατροφικές διαταραχές και κατάθλιψη. Ευτυχώς, άνθρωποι όπως η Σταυρούλα δεν αφήνουν τις προσβολές να πέφτουν κάτω δείχνοντάς μας τον δρόμο που θα μας οδηγήσει σε κοινωνίες μη χοντροφοβικές.
Είναι χρέος μας, λοιπόν, να υποστηρίζουμε την αξιοπρέπειά μας αλλά και των γύρω μας, να δείχνουμε στους φοβικούς ανθρώπους ότι ο λόγος τους είναι λανθασμένος, ακόμα και να απομακρυνόμαστε από παρέες όταν ακούμε να γίνονται υποτιμητικά σχόλια και "αστεία" που αναπαράγουν "με αθώο τρόπο" τη ρητορική μίσους απέναντι στα χοντρά άτομα. Ιδανικά, η ευτοπία δε βρίσκεται στο body positivity, αλλά στο body neutrality. Αν και είναι απαραίτητο ένα μεταβατικό στάδιο στο οποίο θα βλέπουμε περισσότερα χοντρά role models, στο μέλλον θα ήταν υπέροχο το να μη βλέπουμε, κυριολεκτικά, το μέγεθος των σωμάτων. Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Με τον ίδιο τρόπο που τώρα κάποιοι άντρες δεν μπορούν να παρατηρήσουν την αλλαγή στα μαλλιά μιας γυναίκας, ακόμα κι αν αυτή τα έχει κόψει 12 πόντους, γιατί πολύ απλά δεν τους ενδιαφέρουν τα μαλλιά – όχι η γυναίκα, τα μαλλιά. Το ίδιο είναι εφικτό να γίνει και με τα σώματα. Σύμφωνα με το concept του body neutrality, μπορούμε να υπάρχουμε ως άτομα χωρίς να σκεφτόμαστε το σώμα μας με τρόπο αξιολογικό ανάλογα με το μέγεθός του. Απίστευτο; Κι όμως, πραγματοποιήσιμο. Οπότε, πού θα στοχεύσεις τη νέα χρονιά; Στα κιλά ή στη χοντροφοβία;
Διάβασε κι εδώ: Τα κλισέ του plus size dressing που πρέπει να σταματήσεις να πιστεύεις
